7. Sınıf Şiir Bilgisi Konu Anlatımı

Bu dersimizde 7. Sınıf Şiir Bilgisi konusunu detaylı bir şekilde anlatacağız. Bu konu ile ilgili olarak dikkat etmeniz gereken bir husus şudur ki; aşağıda yer alan kavram bağlamı sizin mevcut ders müfredatından farklı olsa da ancak sitemizin anlatımımız daha kapsayıcı olacaktır. Sitemizde sizler için özel olarak hazırlanmış ders notlarımız ile bu konuyu anlamanızı güçlendirecek geçmiş yıllarda çıkmış sınav soruları hakkında fikir edinebileceksiniz. Ayrıca Türkçeci Mobil uygulamamızda tüm konular için hazırlanmış özel testler yer almaktadır. Uygulamamız hakkında geniş bilgi bu adrestedir.

Bu anlatımın sonunda aşağıdaki kazanımları elde edecek ve aşağıda yer alan soruların cevaplarına ulaşmanızı hedeflemekteyiz.

• Şiir nedir? Şiirin biçim özellikleri nelerdir?
• Nazım Birimleri nelerdir? Vezin nedir? Ölçü nasıl bulunur?
• Şiirde kafiye ya da uyak ne demektir? Kafiye çeşitleri nelerdir? Şiirde redif nasıl elde edilir? Kafiye örnekleri nelerdir?

7. Sınıf Şiir Bilgisi konusunu aşağı yer başlıklarda inceleyeceğiz. Bildiğiniz konuları doğrudan atlayabilir ve konu başlıkları arasında hızlıca geçiş yapabilirsiniz. Ayrıca dersimizi, word ortamında ya da pdf ortamına aktararak çalışma kağıdı olarak da kullanabilirsiniz.

Şiir Bilgisi

Duygu, hayal ve düşüncelerin bir düzene bağlı olarak, çekici bir dil ve ahenkli cümlelerle anlatıldığı edebi türe şiir denir. Şiire nazım da denirdi. Şiir; sözcükleri belli bir ölçüye göre dizme, kulağa hoş gelmesi için düzene koymadır. Şiir yazan sanatçılara şair denir.

Mısra (dize) : Şiiri meydana getiren ölçülü ve anlamlı satırlardan her birine denir. Şiirin en küçük birimidir.

Beyit (İkilik) : Anlamca birbirine bağlı ve kendi içinde kafiyeli iki dizeli şiir parçasına denir.

Üçlük : Batı etkisiyle edebiyatımıza girmiştir. Üç dizeden oluşan şiir birimidir.

Dörtlük (Kıta) : Dört dizeden oluşmuş şiir veya şiir parçasına denir. Halk edebiyatımızda tarih boyunca kullanılmıştır.

Ölçü (Vezin) : Şiirde dizeleri oluşturan hecelerin sayısının denkliğine ya da heceyi oluşturan seslerin uzunluk veya kısalığına göre bir düzen oluşturmasına ölçü denir.

Hece Ölçüsü : Şiiri oluşturan dizelerdeki hece sayılarının eşitliğine dayanan ölçüdür. Yani şiirin birinci mısrasında 7 hece varsa, öteki dizelerin hepsi 7 hece olmak durumundadır. Hece ölçüsüne parmak hesabı da denir. Hece ölçüsü, Türkçenin yapısına uygundur ve Türk şiirinin milli ölçüsüdür.

Hece ölçüsünde, mısra içindeki ahengi sağlamak için bazı yerlerde susmak, nefes almak veya vurgu yapmak gerekir. Bu yerlere durak denir. Duraklar doğal olmalı; durakların yeri değişse de dizelerdeki hece sayısı eşit olmalıdır.

Hece ölçüsüyle yazılmış şiirlerde genellikle 7 heceli, 8 heceli, 11 heceli ve 14 heceli kalıplar çokça kullanılmıştır.

A la göz lüm ben bu / el den gi der sem 6+5=11 ’li

Zül fü pe ri şa mm / kal me lül me lül 6+5=11 ’li

Ke rem et ak hn dan / çı kar ma be ni <7= 6+5=11’li

Ağ la göz ya şı nı / sil me lül me lül O= 6+5=11’li

Yukarıdaki dörtlüğü oluşturan her bir mısranın 11 heceden oluştuğu görülmektedir.

Kafiye (Uyak) : Şiirde ahenk oluşturmak için dize sonlarındaki sözcüklerde görülen ses benzerliğidir. Seslerin uyak oluşturabilmesi için anlam ve görev bakımından farklı olması gerekir.

Bursa’da bir eski cami avlusu,

Küçük şadırvanda şakırdayan su;

Orhan zamanında kalma bir duvar…

Onunla bir yaşta ihtiyar çınar

Yukarıdaki dizelerde geçen “-su ve -ar” sesleri kafiye oluşturmuştur.

Redif : Dize sonlarında tekrar edilen söylenişleri ve anlamları aynı sözcük ya da sözcük grupları ile görevleri aynı eklere redif denir.

Dost dost diye nicesine sarıldım

Benim sâdık yârim kara topraktır

Cümleler Beyhude dolandım boşa yoruldum

Benim sâdık yârim kara topraktır

Yukarıda koyu şekilde yazılmış kelimeler rediftir.

7. Sınıf Şiir Bilgisi dersimize uyak çeşitlerini inceleyerek devam edelim.

Yarım Uyak: Dize sonlarındaki tek ses benzerliğine dayanan uyak çeşididir:

Düşman geldi tabur tabur dizildi

Alnımıza kara yazı yazıldı

Tüfek icat oldu mertlik bozuldu

Eğri kılıç kında paslanmalıdır

“-ildi, -ildi, -uldu” eklerinin sesleri birbirine yakın ve görevleri aynıdır. Bu nedenle bu ekler rediftir. “Diz, yaz, boz” sözcüklerindeki “-z” sesi yarım uyaktır.

Tam Uyak: Dize sonlarındaki iki sesin benzerliğine dayanan uyak çeşididir.

Şahlar şahı divan açar

Divan gümbür gümbürlenir

Mert dayanır namert kaçar

Divan gümbür gümbürlenir

“-ar” ekleri ses ve görev bakımından aynı olduğundan rediftir, “aç-” sesleri ise tam uyaktır.

Zengin Uyak: Dize sonlarında ikiden fazla sesin benzerliğine dayanan uyak çeşididir.

Telli sazdır bunun adı

Ne ayet dinler ne kadı

“-adı” sesleri zengin uyaktır burada. Bu dizelerde redif yoktur.

Cinaslı Uyak: Okunuşu ve yazılışı aynı ya da benzer olan sözcüklerin dize sonlarında tekrarıyla oluşturulan uyak çeşididir.

Yar sana

Çağlar sular yarsana

Gam çekme deli gönül

Bulunmaz mı yar sana

Çözümlü Çıkmış Sınav Sorusu:

Ben gideyim yol gitsin, ben gideyim yol gitsin

İki yanımdan aksın bir sel gibi fenerler

Tak tak ayak sesimi aç köpekler işitsin

Yolumun zafer takı, gölgeden taş kemerler

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) İkinci dizede benzetme vardır.

B) Tam kafiye kullanılmıştır.

C) 7 + 7 =14’lü hece ölçüsüyle söylenmiştir.

D) Redif yoktur.

Çözüm:

İkinci dizede fenerler sele benzetilmiştir, bu nedenle A seçeneğindeki bilgi doğrudur. 1. Ve 3 dizelerde “-it” ekleri tam uyaktır. 2. ve 4. dizelerde “-er” sesleri tam uyaktır; bu nedenle B seçeneğindeki bilgi de doğrudur. Her dize 14 heceden oluşmaktadır, bu nedenle C seçeneği de dur. 1. ve 3. dizelerde “-sin” eki, 2. ve 4. dizede “-ler” aynı görevde olan eklerdir ve şiirde vardır, bu nedenle D seçeneğindeki bilgi yanlıştır.

Şiirde Uyak Örgüsü

1. Düz Uyak:

Beyitlerden (ikiliklerden) oluşan nazım şekillerinde dize sonları aşağıdaki gibi olmalıdır.

— a

— a

— b

— a

Dörtlüklerden oluşan nazım şekillerinde dize sonları aşağıdaki gibi olmalıdır.

— a

— a

— a

— b

2. Çapraz Uyak: Dörtlüklerden oluşan nazım şekillerinde dize sonları aşağıdaki gibi olmalıdır.

— a

— b

— a

— b

3. Sarmal Uyak: Dörtlüklerden oluşan nazım şekillerinde dize sonları aşağıdaki gibi olmalıdır.

— a

— b

— b

— a

4. Mani Tipi Uyak: Dörtlüklerden oluşan nazım şekillerinde dize sonları aşağıdaki gibi olmalıdır.

— a

— a

— b

— a

7. Sınıf Şiir Bilgisi özet konu anlatımımız burada bitiyor. Konu hakkında çözümlü sınav sorularını aşağıda bulabilirsiniz.

Çözümlü Çıkmış Sınav Soruları:

Sen bir ceylan olsan ben de bir avcı

Avlasam çöllerde saz ile seni

Bulunmaz dermanı, yoktur ilacı

Vursam, yaralasam söz ile seni

Yukarıdaki dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Tam uyak vardır.

B) Sözcük biçiminde redif kullanılmıştır.

C) 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır.

D) Düz uyak düzeni vardır.

Çözüm:

Dize sonlarındaki cı’lar iki ses benzerliği oldu ğu için tam uyak, “ile seni” sözcükleri rediftir Hece ölçüsüyle yazılan şiir, hecenin 11’li ka lıbıyla kurulmuştur. Fakat dörtlükte abab şek linde kurulan çapraz uyak vardır. Doğru yanıt C’dir.

Elif kaşın çatar

Gamzesi sineme batar

Ak elleri kalem tutar

Yazar Elif Elif diye

Yukarıdaki dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Zengin uyak vardır.

B) ar’lar redif olarak kullanılmıştır.

C) t’ler yarım uyaktır.

D) Düz uyakla kafiyelenmiştir.

Çözüm :

B’de -ar’lar hem görev hem de ses bakımından benzediği için redif, C’de -t’ler tek ses benzerliğinden dolayı yarım uyak, D’de aaab şeklinde kafiyelendiğinden düz uyaktır. Şiirde zengin uyak bulunmamaktadır. Bu nedenle doğru seçenek A’dır.

Kimsecik o çölde bir koyun gütmez

Ağaçlar kurumuş bülbüller ötmez

Dizelerindeki uyak türü aşağıdaki dizelerin hangisinde kullanılmıştır?

A) Ne bağımda gülüm var / Ne dalda bülbülüm var

B) O güzel başını göğsüme daya / Hasretle bakalım şu dolunaya

C) Can çekişen aşkları da vurmalı / Sıradan bir intihar süsü vermeli

D) Dere kenarında taşlar kurulur / Öter tüfek davlumbazlar vurulur

Çözüm :

Soru kökünde tek ses benzerliği (-t) olduğu için yarım uyak vardır. A’da -ül’ler tam uyak, B’de -aya’lar zengin uyak, D’de -ur’lar tam uyaktır. C’de ise -r’ler yarım uyaklıdır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Aşağıdakilerin hangisinde redif yoktur?

A) Gözlerin şafakta yarış ettiği yerden / Müjdeler dağılırdı yıllar yılı sahalardan

B) Ezelden beridir o ücra yere / Ninniler söylermiş bu serin dere

C) Leyla gelin oldu Mecnun mezarda / Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda

D) Akşam olur kuşlar konar dallara / Susamış yıldızlar iner göllere

Çözüm :

B seçeneğinde redif yoktur. A seçeneğinde -den; C seçeneğinde -da; D seçeneğinde -la- ra ekleri rediftir. Doğru seçenecek B seçeneğidir.

İçim içime sığmıyor

Kırda sabah zamanı

Her şey mutlu, her şey canlı

Yaşama merhaba deme zamanı

Yukarıdaki dörtlükle ilgili olarak aşağıdakiler- den hangisi söylenebilir?

A) Redif vardır.

B) 11 ’li hece ölçüsü kullanılmıştır.

C) Zengin uyak vardır.

D) Dizeler düz uyakla örülmüştür.

Çözüm :

“Zamanı” sözcüğü sözcük biçiminde rediftir; diğer belirlemeler ise yanlıştır. Doğru yanıt A’dır.

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ‘ ocak

O, benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;

O, benimdir, o benim milletimindir ancak

Yukarıdaki dizelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Düz uyakla kurulmuştur.

B) Açık bir dille yazılmıştır.

C) Redif vardır.

D) Zengin uyak kullanılmıştır.

Çözüm :

Dizelerde redif yoktur. Bu nedenle doğru seçenek C’dir.

Gümüş bir dumanla kaplandı her yer

Yer ve gök bu akşam yayla dumanı

Sürüler, çemenler, sarı çiçekler

Beyaz kar, yeşil çam yayla dumanı

Yukarıdaki dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) 11 ’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

B) 1. ve 3. dizelerde tam uyak vardır.

C) Çapraz uyakla örülmüştür.

D) 2. ve 4. dizelerde yarım uyak vardır.

Çözüm :

2. ve 4. dizelerdeki yayla dumanı sözcükleri rediftir. Akşam ve çam sözcüklerinde iki ses benzeştiği için tam uyak vardır. Doğru seçenek D’dir.

Şebboylu bahçemiz perişan

Dallarda boynu bükük kuşlar

Yorgun sularda dolaşan

Hayaller de yok olmuşlar

Yukarıdaki dörtlüğün uyak biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Düz uyak

B) Çapraz uyak

C) Sarmal uyak

D) Mani tipi uyak

Çözüm :

Dörtlüğün uyak biçimi abab’dir. Çapraz uyakla uyaklanmıştır. Bu nedenle sorunun cevabı B’dir.

Adalet kalmadı hep zulüm doldu

Geçti şu baharın gülleri soldu

Dünyanın gidişi acayip oldu

Koyun belli değil sürü belli değil

Yukarıdaki dörtlüğün uyak düzeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sermal uyak

B) Düz uyak

C) Çapraz uyak

D) Mani tipi uyak

Çözüm :

Dizelerin uyak düzeni aaab biçimindedir. Yani düz uyaklıdır. Doğru seçenek B’dir.

Bu geçit işte böyle dar, dolaşık

Ey güler yüzlü yolcu, sen yürü geç

Sen bu çıkmazda kalma, sıçra, atıl

Bir ışık kervanında yer bularak

Gez, dolaş, gör düşenler evrenini

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) 11 ’li hece ölçüsü vardır.

B) Beyitlerle yazılmıştır.

C) Zengin uyak vardır.

D) Dizeler çapraz uyakla örülmüştür.

Çözüm :

Şiirde 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır. Diğer belirlemeler ise yanlıştır. Yanıt A’dır.

Sevgili öğrencilerim; 7. Sınıf Şiir Bilgisi anlatımı şimdilik bu kadar. 7. Şiir Bilgisi konusu hakkında tüm yanlış ve varsa eksiklikleri lütfen iletişim formu ile bize bildirin. Bu konu ile ilgili çıkmış soruları da içeren test mi çözmek istiyorsunuz. Neden Türkçeci Mobil Uygulamasını denemiyorsunuz?

Türkçeci mobil uygulaması hakkında daha geniş bilgi için buraya tıklayabilirsiniz.