Edebi Türler Konu Anlatımı

Edebi Türler Türk edebiyatında önemli bir yer tutmaktadır.   Edebi Türler hakkında detaylı konu anlatımı ve örneklere aşağıda yer alan başlıkları kullanarak derslere çalışabilirsiniz.

• Edebi Türler Konu Anlatımı

  • Düz Yazı

    • Olay Yazıları

      • Masal

      • Fabl

      • Hikaye

      • Roman

      • Destan

      • Efsane

      • Anı

      • Günlük

      • Tiyatro

    • Düşünce Yazıları

      • Makale

      • Deneme

      • Söyleşi

      • Fıkra

      • Eleştiri

      • Nutuk

      • Bildirme Yazıları

      • Biyografi

      • Otobiyografi

      • Haber

      • Röportaj

      • Gezi Yazısı

      • Mektup

      • Dilekçe

      • Tutanak

      • İlan

      • Reklam

  • Şiir

    • Lirik Şiir

    • Epik Şiir

    • Didaktik Şiir

    • Pastoral Şiir

    • Satirik Şiir

Edebi Türler için bu başlıkları tek tek inceleyelim.

• Düz Yazı

Edebi Türler Konu Anlatımı için düz yazı ile devam edelim. Duygu ve düşüncelerin, uyak ve ahenk olmadan cümlelerle anlatıldığı yazılara Düz yazılar denir. Düz yazılar Olay, düşünce (fikir) ve bildirme yazıları olmak üzere üç türde incelenir..

• • Olay Yazıları

Bir olayın, yer ve zaman belirtilerek, kahramanların çevresinde kurgulanmasına olay yazıları denir. Olay yazılarında genellikle öyküleyici anlatım tekniğini kullanılır. Özellikle romanlarda betimleyici anlatıma da sık sık başvurulur.

• • • Masal

Olağanüstü olaylarla süslü, olağanüstü kişilerin başından geçen, zaman ve yer kavramları belirli olmayan hayalî olayların anlatıldığı yazılara masal denir.

– Eğiticilik ve öğreticilik esas olarak ele alınır.
– Olaylar gerçeğe uymamaktadır.
– Kahramanlar olağanüstü özelliklere sahiptir.
– Geçtiği yer ve zaman belirsizdir.
– Genellikle tekerlemeyle başlar.
– Karakterler; cinler, periler, devler ve hayvanlar olabilir.
– Sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
– Ulusal konulara yer verilmez, evrensel konular ve mesajlar içerir.

• • • Fabl

Fabl; insan dışındaki canlı ve cansız varlıklara insan özelliği verilerek başlarından geçen olayların insanlara ibret dersi verecek şekilde anlatıldığı kısa yazılara denir.
– Fabllar, fabl sonunda ders verir.
– Fabllarda genellikle hayvanlar ve bitkiler konuşturulur.
– Fablda kahramanlar insanlar gibi düşünür, insanlar gibi konuşur ve tıpkı insanlar gibi davranır.
– Dünyanın en ünlü fabl yazarları Ezop, La Fontaine ve Beydeba’dır.

• • • Hikaye

Olmuş veya olabilecek olayları belli bir plan çerçevesi içinde yer ve zamana bağlı olarak anlatan yazı türüne hikâye denir.
– Hikaye, yaşanmış ya da yaşanabilir olaylar anlatılır.
– Hikayeler, dar bir zaman dilimini kapsar.
– Hikayelerde, olayla ilgili yer ve zaman bellidir.
– Romana göre kısa eserlerdir.
– Karakter sayısı azdır.
– Serim, düğüm ve çözüm bölümlerinden oluşur.
– Kısa soluklu eserlerdir.
– Olay, başlangıçtan sonra doğru giden bir olayın bir anlık parçasıdır.

• • • Roman

Toplumların ve fertlerin başından geçmiş veya geçmesi mümkün olayları geniş olarak, ayrıntılarıyla anlatan yazı türüne roman denir.
– Romanlar, yaşanmış ya da yaşanabilir olaylar anlatılır.
– Romanlar, geniş bir zaman dilimini kapsar.
– Romanlarda, olayla ilgili yer ve zaman bellidir.
– Romanlar, hikâyeye göre uzun eserlerdir.
– Romanlarda karakter sayısı fazladır.

• • • Destan

Bir ulusun kahramanlıklarını, savaşlarını, büyük toplumsal olaylarını anlatan ve genellikle şiir (nazım) biçiminde oluşturulan eserlere destan denir.
– Yazı türleri içinde en uzun olanıdır.
– Efsaneden sonra bilinen en eski türdür.
– Sözlü edebiyat ürünüdür; ancak sonradan yazıya geçirilen destanlar da vardır.
– Olağanüstü olaylar ve kahramanlar vardır.
– Destan kahramanları yarı tanrısal nitelikler taşıyan han, hakan ve kağan gibi kişilerdir.

• • • Efsane

Efsane; halkın duygu, düşünce ve hayal dünyasında doğarak ağızdan ağıza dolaşan, gelenek ve göreneklerin oluşumunu etkileyen hikayelere denir.
– Efsaneler; hayal gücünün ürünü ve bilinen en eski türdür.
– Eski dönemlerde tabiat olaylarının nedenlerini bilmeyen insanlar, bu olayları açıklama gereği hissetmişlerdir. Yağmurun yağması, gök gürültüsü, şimşek çakması gibi birçok olayı kendilerine göre yorumlamışlar, efsaneler vasıtasıyla bunlara açıklık getirmişlerdir.
– Kahramanlar Tanrı, ruh, melek gibi kavramlar bazen de taş, kaya, dağ gibi doğa parçası unsurlardır. Bu kahramanlar hikayelerde kişileştirilir(teşhis) ve konuşturulur(intak).

• • • Anı (Hatıra)

Yaşanmış olayların, üzerinden zaman geçtikten sonra yazıldığı yazı türüne anı (hatıra) denir.
– Hatıra, bir kişinin yaşadığı veya tanık olduğu olaylar anlatılır.
– Hatıralar, yazar, olayları kendi bakış açısından anlatır
– Hatıralar, geçmişe ışık tutar.
– Hatıralar, tarihsel olayların öğrenilmesine katkıda bulunur.

• • • Günlük

Düzenli bir biçimde yazılan, tarih atılan günlük notlara, bir yazarın yaşamı boyunca günü gününe yazdığı yazılara günlük ya da diğer adı ile günce denir.
– Günlükde olaylar günü gününe, tarih belirtilerek yazılır.
– Günlükler, kısa yazılardır.
– Günlüğü, kaleme alan kişinin yaşamından izler taşır.
– Günlükler içten ve sevecendir. Anlatımda genellikle “iç konuşma” yöntemi kullanılır.

• • • Tiyatro

Tiyatro; dram, komedi, trajedi gibi sahnede oynanmak üzere yazılan edebiyat türlerinin ortak adına denir.
– Tiyatrolar, genellikle oynanmak için yazılır. Ancak yine de okunmak için yazılan tiyatro türleri de vardır.
– Tiyatroda, olayları oluş hâlinde gösterilir.
– Tiyatro, konuşma ve eyleme dayanan bir türdür.
– Tiyatrolar; insana ders vermek, onu düşündürmek onu yorum yapmaya yönlendirmek amacı taşır.
– Tiyatronun ana unsurları: “Yazar, eser, oyun ve seyirci”dir.
– Tiyatronun temel ögeleri: “Olay, yer, zaman ve kişiler”dir.

• • Düşünce Yazıları

    • Makale

Makalede yazar konuya nesnel yaklaşmalıdır. Makale dili ve yazarın üslubu okuyucuda estetik bir zevk bırakma amacı gütmez. Bu yüzden edebi bir dil kullanılmaz. Bilgi vericidir. Makale yazarı makalesini ismi ile yayımlar.

• • • Deneme

Deneme, bir yazarın ele aldığı konu hakkında samimi bir şekilde düşüncelerini ifade ettiği yazı türüdür.  Deneme türü; bir yazarın yaşantısından, bilgi ve kültür birikiminden elde ettiği dünya görüşünü paylaşmasıyla oluşur. Bu yüzden denemeye her şey konu olabilir.
Yazar bu düşüncelerini paylaşırken okuyucuya hitap etmekten çok kendisiyle bir sohbet içerisine girer. Denemede dil, sanatsal bir kaygı taşır. İyi bir deneme yazarının ifadeleri güzel olmalıdır, okuyucu estetik bir tat almalıdır.

• • • Söyleşi

Söyleşi de bir yazarın kişisel görüşlerini iade etmek için kullandığı bir yazı türüdür.  Fakat söyleşi de yazar okuyucuya hitap eder.
Karşısında okuyucu varmış gibi ona sorular yöneltir.  Bu soruları yöneltmesinin, okuyucuyla konuşmaya çalışmasının sebebi de onu kendi düşüncesine çekmektir. Okuyucuyla bir sohbet havasında kaleme alındığından dil, gündelik bir hal alır, sanatsal kaygıdan uzaklaşır.
Söyleşi türü bu yönleriyle denemeden ayrılan, bambaşka bir türdür.

• • • Fıkra

Fıkra, yazarın güncel olayları yorumladığı kısa yazı türüdür. Kısa olması bakımından fıkrada yazarın üslubu yalın, açık ama zekice olmalıdır.
Köşe yazısı olarak da isimlendirilir.

• • • Eleştiri

Eleştiri, bir edebiyat ya da sanat eserini ve eserin yazarını çeşitli yönleriyle değerlendirmek için yazılır. Eleştiride değerlendirme yaparken iyi yönlere de kötü yönlere de değinilir. Eleştiri sadece bir eseri, yazarı iyi veya kötü yönleriyle değerlendirmekle kalmaz; onu tanıtır ve daha iyi anlaşılmasını da sağlar.

• • • Nutuk

Bir topluluğu coşturmak, belli bir amaca yöneltmek; onlara bir düşünceyi, bir duyguyu, bir ülküyü aşılamak amacıyla söylenen uzun ve coşkulu konuşmalardır.

• • Bildirme Yazıları

• • • Biyografi

Alanında tanınmış, değerli kişilerin hayatının bir yazar tarafından anlatıldığı düz yazı türüdür. Biyografide yaşamı anlatılan kişinin üstünlükleri, diğerlerinden farkları, yaptığı katkılar ve başarılarından söz edilir. Biyografi bilgiye ve belgeye dayalıdır.  Nesnel bir anlatım vardır.  Biyografi yazarına biyograf denir. Biyografiye yaşam öyküsü adı da verilir. Yaşam öyküsü genellikle kronolojik bir sıra ile verilir.

• • • Otobiyografi

Alanında tanınmış, değerli kişilerin kendi yaşam öykülerinin kendileri tarafından yazıldığı metin türüdür. Otobiyografiye konu olan kişinin de sıradan insanlardan farklı olarak bir tanınmışlığı, başarısı vb. özellikleri olması gerekir. Otobiyografilerde de nesnel bir anlatım söz konusu olmalıdır. Lakin insan kendisinden bahsederken bir başkası kadar nesnel davranamaz, bu yönüyle otobiyografi biyografiye göre daha özneldir. Otobiyografiye öz yaşam öyküsü adı da verilir.

• • • Haber

Belli bir zaman içerisinde geçen olayları anında okuyucuya bildiren gazete yazılarına haber denir. Gazetelerde haber toplayan kişilere muhabir denir.

• • • Röportaj

Gazetecilerin bir yeri, bir kurumu ziyaret ederek o yerin özelliklerini, orada gördüklerini, kişisel düşünceleriyle birleştirip fotoğraflarla belgeleyerek kaleme aldıkları yazılardır.

• • • Gezi Yazısı

Bir kimse tarafından gezilip görülen yerlerin ilgi çekici, özenli bir şekilde anlatıldığı düz yazı türüdür. Gezi yazarı, gezdiği yer hakkında okuyucunun ilgisini çekecek, okuyucunun işine yarayacak bilgiler verir. Bu bilgiler sadece yer hakkında olmayıp o bölgede yaşayan insanları, sosyal hayatı vb. konuları da içerir. Amaç bilgi vermek olsa da dil ve üslup samimi ve kişiseldir. Gezi yazısına seyahatname, gezi yazarına seyyah da denir.

• • • Mektup

Mektup, metin türleri arasında bir haberleşme aracı olarak kullanılan tek türdür.  Mektuplar, yazılış amacına göre farklı türlere ayrılırlar:
Edebi mektup, kişisel mektup, iş mektubu ve resmi mektup. Yazılan kişiye bir hitapla başlaması, bir iyi dilek ile sonlandırılması, tarih ve yer belirtilmesi gibi yazınsal kalıpları vardır.

• • • Dilekçe

Bir isteği, bir şikayeti duyurmak veya bir konuda bilgi vermek, bilgi istemek için yazılan başvuru yazısına dilekçe denir.

• • • Tutanak

Bir durum veya olayın oluş şekli ve sırasıyla beraber yazıya aktarılmasına tutanak denir. Tutanaklarda ayrıntılar önemlidir. Çünkü olayı değerlendirecek olanlar, bunlara göre hüküm verecektir. Olayın niteliği, yeri, zamanı, başlaması, başlamasına sebep olanlar, olayın gelişimi ve sonucu anlatılmalıdır.

• • • İlan

Herhangi bir konudaki bir durumun, gazete, dergi, radyo, televizyon veya internet aracılığıyla ilgililere veya kitlelere duyurulmasına ilan denir. Konunun niteliğine göre ilan ya özeldir ya da resmîdir. İlanda çarpıcılık, kısalık, açıklık, ve anlaşılırlık önemlidir. İlanlar iş, toplantı, kayıp, ölüm vb. durumlarda da verilir.

• • • Reklam

Bir malı, bir ürünü çeşitli iletişim araçları yoluyla ilgilenecek olanlara veya kitlelere duyurmak ve tanıtmak amacıyla hazırlanan yazılı veya görsel içeriğe reklam denir.

• Şiir

  • Lirik Şiir

İçten gelen heyecanları coşkulu bir dille anlatan duygusal şiirlere lirik şiir denir. Bu şiirlerde “sevgi, özlem, ayrılık” gibi konular işlenir.

• • Epik Şiir

Kahramanlık, yiğitlik, savaş konularını işleyen ya da tarihsel bir olayı coşkulu bir anlatımla işleyen şiirlere epik şiir denir.

• • Didaktik Şiir

Belli bir düşünceyi kabul ettirmek veya belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak için yazılan öğretici şiirlere didaktik şiir denir.

• • Pastoral Şiir

Doğa güzelliklerini; orman, yayla, dağ, köy ve çoban yaşamını ve bu hayata duyulan özlemi ifade eden şiir türüne pastoral şiir denir.

• • Satirik Şiir

Toplum hayatındaki aksayan yönlerin, düzensizliklerin; insanların çeşitli konulardaki beceriksizliklerinin ve zayıflıklarının anlatıldığı yergi şiirlerine satirik şiir denir. Bu şiir türü, Halk edebiyatında “taşlama”; Divan edebiyatında “hicviye”; günümüz edebiyatında ise “yergi” adıyla bilinir.

Edebi Türler Konu Anlatımı, Edebi Türler ve Söz Sanatları konusunun alt başlığıdır. İlgili başlıklardan diğer Türkçe konu anlatımlarını da kontrol edebilirsiniz.

Sevgili öğrencilerim; Edebi Türler Konu Anlatımını da içeren yüzlerce sorunun bulunduğu testlerimiz Türkçeci Mobil Uygulamasında. Mobil Uygulaması hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.