Fiil Konu Anlatımı
Sevgili öğrencilerim fiil konu anlatımına başlamadan önce başlıkları incelemenizi ve bildiklerinizi ve bilmediklerinizi not etmenizi öneriyorum. Bu başlıklar ve alt başlıklarda yer alan kavram haritasına uygun olarak fiil konu anlatımına dair tüm detaylar dersimizin devamında yer almaktadır.
Fiil
Anlamlarına Göre Fiiller
İş (Kılış) Fiilleri
Durum Fiilleri
Oluş Fiilleri
Yapılarına Göre Fiiller
Basit Fiiller
Türemiş Fiiller
Birleşik Fiiller
Fiil Çekimi
Fiillerde Kip
Fiillerde Kişi
Fiillerde Olumsuzluk
Fiillerde Soru
Ek Fiil
Bileşik Zamanlı Fiiller
Fillerde Anlam Kayması
Şimdi bu kavram haritasına uygun olarak fiil konu anlatımını detaylandıralım.
Fiiller
Bir eylemi, bir durumu veya bir oluşu anlatan sözcüklere fiil (eylem) denir. Fiiller kip (zaman) ve kişi (şahıs) eklerini alarak çekimlenir.
Filler konusunu izlemeniz için kendi video dersimizi aşağıya bırakıyorum. Dilerseniz videoyu izlerken konu anlatımını da okuyabilirsiniz. Diğer videolu ders anlatımlarımıza Youtube Kanalımızdan ulaşabilirsiniz.
Fiillere Örnekler:
» gel, gör, sev, uç, bak, kalk, sor, ye, oku…
> Bir kelimenin fiil olup olmadığını anlamak için “-me /-ma” olumsuzluk ekini ya da “-mak / -mek” mastar ekini kullanırız. Eğer bir kelimeye, “-me /-ma” olumsuzluk ekini ya da “-mak / -mek” mastar ekini getirebiliyorsak o kelime fiildir; getiremiyorsak o kelime isimdir.
Anlamlarına Göre Fiiller
İş (Kılış) Fiilleri
Öznenin kendi isteği ile gerçekleşen ve öznenin bir nesneyi etkilediği fiillere iş/kılış fiilleri denir. Bu fiillerde öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne (varlık) vardır.
Bir cümlede özneyi (yani işi yapan kişiyi) bulmak için yükleme “kim, ne?” sorularından birini sorarız. Özneyi bulduktan sonra öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne olup olmadığını bulmak için ise yükleme “ne, neyi, kimi?” sorularından birini sorarız. Eğer fiille sorduğumuz “ne, neyi, kimi?” sorularından birine cevap alabiliyorsak bu fiil, iş (kılış) fiilidir.
İş (Kılış Fiillerine) Örnekler:
» Annem bize kitap okudu.
Yukarıdaki cümlede yükleme “kim okudu?” sorusunu sorarak özneyi (annem) buluyoruz ve yükleme “ne okudu?” sorusunu yönelttiğimizde “kitap” cevabını alıyoruz. Bu cümlede “kitap” sözcüğü nesnedir ve öznenin (annenin) yaptığı işten etkilen varlıktır. Sonuç olarak “okuma” fiili nesne alabildiği için iş (kılış) fiilidir.
» Kardeşim evin camını kırdı. (neyi kırdı? → evin camını (nesne) ⇒ iş fiili)
» anlatmak (neyi anlatmak? → derdini (nesne) | ne anlatmak? → masal (nesne) ⇒ iş fiili)
» bilmek (neyi bilmek? → cevabı (nesne) ⇒ iş fiili)
» görmek, sormak, dikmek, atmak, almak, dinlemek, öğrenmek…
Durum Fiilleri
Öznenin süreklilik gösteren bir durumunu anlatan fiillere durum fiilleri denir.. Durum fiillerinde öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne (varlık) yoktur. Bu yüzden durum fiillerinde, fiille sorduğumuz “ne, neyi, kimi?” sorularından birine cevap alamayız.
Durum fiilleri insanların bazen kendi isteğiyle bazense kendi iradesi dışında gerçekleştirdiği fiillerdir ve bitmesi için başka bir fiilin başlaması gerekir.
Durum Fiillerine Örnekler:
» Dün gece erkenden uyumuşum.
Yukarıdaki cümlede “uyumak” fiili öznenin (ben) uyuma işi sırasındaki sürekliliğini gösterir. Ayrıca uyuma işinin bitmesi için başka bir eylemin (uyanmak) başlaması gerekmektedir. Bu cümlede yükleme “ne uyudu, neyi uyudu, kimi uyudu?” sorusunu yönelttiğimizde hiçbir cevap alamıyoruz. Sonuç olarak “uyumak” fiili nesne alamadığı için durum fiilidir.
» Arkadaşım yan binada oturuyor. (ne, neyi, kimi oturuyor? → cevap yok ⇒ durum fiili)
» gitmek (ne, neyi, kimi gitmek? → cevap yok ⇒ durum fiili)
» ağlamak (ne, neyi, kimi ağlamak? → cevap yok ⇒ durum fiili)
» gülmek, uyanmak, çıkmak, gitmek, yatmak, uzanmak…
Oluş Fiilleri
Öznenin kendi iradesi dışında geçirdiği değişimi bildiren fiiller oluş fiilleridir. Oluş fiillerinde daha çok “zaman içerisinde kendiliğinden olma” söz konusudur.
Oluş fiilleri, bir durumdan başka bir duruma geçildiğini veya geçilmekte olduğunu bildirirler.
Oluş Fiillerine Örnekler:
» Sonbaharda yapraklar sararır.
Bu cümlede “sararmak” fiili, öznenin (yapraklar) zaman içerisindeki değişimini anlatır. Yapraklar yeşilden sarıya dönmüş, bir değişim yaşanmıştır. Bu değişim öznenin iradesi dışında, zaman içerisinde kendiliğinden olmuştur. “sararmak” fiili, öznenin isteği dışında zaman içerisinde gerçekleşen bir değişimi anlattığı için oluş fiilidir.
» Kuzenim, görmeyeli çok büyümüş. (Kendiliğinden oluşan değişim ⇒ oluş fiili)
» yaşlanmak, uzamak, ağarmak, paslanmak, solmak, acıkmak…
Yapılarına Göre Fiiller
Yapı bakımından fiilleri; basit fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiiller olmak üzere üç alt başlıkta inceleyebiliriz.
Basit Fiiller
Yapım eki almamış fiillerdir. Fiil köklerine gelen çekim ekleri, fiillerin anlamını değiştirmediği için basit fiiller çekim eki alabilir. Yapım eki almadıklarından bunlar daima kök durumunda bulunur.
Basit Fiillere Örnekler :
gel– miş – ler – di
Yukarıdaki örnekte “gel-” fiilinin aldığı “-miş”, “-ler” ve “-di” eklerinin tümü çekim ekidir. “gel-” fiili hiçbir yapım eki almamıştır. Bu yüzden “gel-” fiili basit fiildir.
» Sabahları erken kalkar.
Bu cümlede “kalk-“fiili “-(a)r” geniş zaman kip ekini almıştır. Kip ekleri çekim ekidir. “Kalk-” fiili çekim eki dışında hiçbir ek almadığından basit fiildir.
» Her gün kitap okumalısınız.
Bu cümledeki “oku-” fiili gereklilik kip eki (-malı) ve kişi eki (-sınız) almıştır. Hiçbir yapım eki almadığı, sadece çekim eki aldığı için “okumalısınız” fiili yapısına göre basit fiildir.
» Kış bu yıl erken gelecekmiş.
Bu cümlede “gel-” fiili gelecek zaman kip eki (-ecek) ve duyulan geçmiş zaman kip eki (-miş) almıştır. Dolayısıyla basit yapılı bir fiildir.
Türemiş Fiiller
Bir ya da birden fazla yapım eki almış fiillere türemiş fiil denir. Türemiş fiiller, aynı zamanda fiil gövdesidir.
Türemiş fiiller, iki şekilde oluşur:
1) İsim veya isim soylu sözcüklerden türetilmiş fiiller
2) Fiil kök veya gövdelerinden türetilmiş fiiller
İsimden Türemiş Fiiller
İsim veya isim soylu sözcüklere yapım eki getirilerek türetilen fiillerdir.
İsimden Türemiş Fiillere Örnek(ler:
güzel – leş – miş
Yukarıdaki örnekte “güzelleşmiş” sözcüğünün kökü “güzel”dir. Bu isim “-leş” yapım ekini alarak “güzelleş(mek)” fiilini oluşturmuştur. “-leş” eki bir isimi fiil haline getirmiştir. “güzelleşmiş” sözcüğü yapım eki aldığı için türemiş fiildir.
» gözle-, azal-, kana-, benimse-, sula, sivril-…
Yukarıdaki kelimelerde altı çizili ekler isimlere gelerek onları fiil yapmıştır. İsimlere gelerek fiil türeten bu ekler, eklendikleri sözcüğün anlamını değiştirmiştir, bu yüzden bu ekler yapım ekleridir. Yukarıdaki fiillerin tümü isimden fiil yapım eklerini aldıkları için türemiş fiildir.
Fiilden Türemiş Fiiller
Fiil kök veya gövdelerine yapım eki getirilerek türetilen fiillerdir.
Fiilden Türemiş Fiillere Örnek(ler)
sev – il – ir
Yukarıdaki örnekte “sevilir” sözcüğünün kökü “sev(mek)” fiilidir. Bu fiil “-il” yapım ekini alarak “sevil(mek)” fiilini oluşturmuştur. “-il” eki “sev-” fiilininin anlamını değiştirerek yeni bir fiil haline getirmiştir. “sevilir” sözcüğü yapım eki aldığı için türemiş fiildir.
» çıkar-, söndür-, kanat-, sarıl-, giriş-, görün-…
Yukarıdaki kelimelerde altı çizili ekler fiillere gelerek onları yeni fiillere dönüştürmüştür. Fiillere gelerek fiil türeten bu ekler, eklendikleri fiilin anlamını değiştirmiştir, bu yüzden bu ekler yapım ekleridir. Yukarıdaki fiillerin tümü fiilden fiil yapım eklerini aldıkları için türemiş fiildir.
Birleşik Fiiller
Yeni bir eylemi karşılamak üzere, en az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan fiillere birleşik fiil denir. Birleşik fiili oluşturan kelimeler biri veya her ikisi fiil olabilir. Ama en az biri fiil olmalıdır.
Birleşik fiiller üç grupta incelenir:
Kurallı Birleşik Fiiller
İki fiilin belli kurallara göre birleşmesiyle oluşan birleşik fiillerdir. Kurallı birleşik fiiller de kendi anlamından uzaklaşarak ana fiile “yeterlik, tezlik, yaklaşma, sürerlik” gibi anlamlar katar. Kurallı birleşik fiiller her zaman birleşik yazılır.
Kurallı birleşik fiiller dörde ayrılır:
Yeterlilik Fiili
Bir fiile “ebil(mek)” yardımcı fiili getirilerek yapılır. Cümleye “gücü yetme” veya “olasılık” anlamı katar. Soru olarak kullanıldığı bazı durumlarda ise “rica” anlamı katar.
Yeterlilik Fiillere Örnekler:
» Öğretmeniyle konuşabilmiş.
cümlesinde “konuşabilmek” sözcüğü yeterlilik birleşik fiilidir. “Bilmek” fiili normalde “bir şey üzerinde bilgisi olmak” anlamı taşır. Ancak burada bu anlamı yitirerek “konuşmak” fiiline ” gücü yetebilme, yapabilme” anlamı katmıştır.
» Babam iki bavulu aynı anda taşıyabiliyor. (Gücü yetme)
» Bu yıl kış geç gelebilir. (İhtimal)
» Mektubu okuyabildin mi? (Gücü yetme, yapabilme)
» Biraz daha sessiz olabilir misiniz? (Rica)
> Yeterlilik fiilinin olumsuzu iki şekilde yapılır:
Yeterlilik fiili gücü yetmezlik, yapamama anlamı taşıyorsa “ebilmek” yardımcı fiilinin “bilmek” kısmı atılır, onun yerine “-ma, -me” olumsuzluk eki “ama(mak), eme(mek)” şeklinde getirilir:
Başarabilirim → Başaramam
Açabilirim → Açamam
Okuyabilir → Okuyamaz
Yeterlilik fiili gücü yetmezlik, yapamama ihtimali içeriyorsa :
Yazabilirim → Yazamayabilirim
Gelebilirim → Gelemeyebilirim
Tezlik Fiili
Bir fiile “iver(mek)” yardımcı fiili getirilerek yapılır. Cümleye “çabukluk (tezlik), birdenbirelik ve kolaylık ” anlamı katar.
Tezlik Fiillerine Örnekler:
» Penceredeki güvercin pır diye uçuverdi.
cümlesinde “uçuvermek” sözcüğü tezlik birleşik fiilidir. “Vermek” fiili normalde “yakınındaki nesneyi başkasına iletmek, ulaştırmak” anlamı taşır. Ancak burada bu anlamı yitirerek “uçmak” fiiline “birdenbire uçtu” anlamı katmıştır.
» Dağ gibi bulaşığı yıkayıverdi. (Çabukluk)
» Öğretmenimiz zor soruyu çözüverdi. (Kolayca)
Ancak iki olumsuz biçim arasında anlam farkı vardır. Birinci olumsuz biçiminde “tezlik” anlamı ağırlıktadır. İkinci olumsuz biçiminde ise “önemsememe” anlamı ön plandadır.
Sürerlik (Süreklilik) Fiili
Ana fiile “edur(mak)”, “ekal(mak)” ve “egel(mek)” yardımcı fiillerinin getirilmesiyle oluşur. Cümlelere işin, oluşun hareketin bitmediği, devam ettiği anlamı katar.
Sürerlik Fiillerine Örnekler:
» Siz resimli kitaplara bakadurun.
cümlesinde “bakadurmak” sözcüğü sürerlik birleşik fiilidir. “Bakmak” ana fiiline “adurmak” getirilerek “bakadurmak” fiili elde edilmiştir. Fiilde “bakmaya devam edin” anlamı vardır.
» Koltuğun üzerinde uyuyakalmış.
» Bu gelenek nesilden nesile süregelmiş.
> Sürerlik fiilinin olumsuz biçimi yoktur.
Yaklaşma Fiili
Bir fiile “eyaz(mak)” yardımcı fiili getirilerek yapılır. Fiile “hemen hemen, az kalsın” anlamı katar. Fiilin gerçekleşmesine çok yaklaşıldığı anlamı taşıdığı için buna “yaklaşma fiili” adı verilmiştir.
Yaklaşma Fiillerine Örnekler:
» Bir genç havuzda boğulayazdı.
cümlesinde “boğulayazmak” sözcüğü yaklaşma birleşik fiilidir. “Boğulmak” ana fiiline “ayazmak” getirilerek oluşturulmuştur. Fiilde “az kalsın boğuluyordu, boğulmaya çok yaklaştı” anlamı vardır.
» Kardeşim yolda yürürken düşeyazdı.
> Yaklaşma fiilinin olumsuz biçimi yoktur.
Yardımcı Eylemle Yapılan Birleşik Fiiller
İsim soylu sözcüklerden sonra gelen “etmek, olmak, kılmak, eylemek ve buyurmak” yardımcı eylemlerinin kendisinden önceki isimle birleşmesiyle oluşur.
Yardımcı Eylemle Yapılan Birleşik Fiillere Örnekler:
» Sevdiğim için bu mesleği tercih ettim.
» Sınavdan yüksek puan alınca mutlu oldu.
» Adam, etrafındakilere sürekli emir buyuruyordu.
» Mevla bize yardım eylesin.
» Dili sade kullanarak sözü etkili kılmış.
Yardımcı eylemle birleşik fiil oluşturulurken ses türemesi veya ses düşmesi olursa yardımcı fiile isme bitişik yazılır.
» Ayrılığın acısını derinden hissetti. (his + etmek → hissetmek )
» Marketi oğluna devretti. (devir + etmek → devretmek)
Deyimleşmiş (Anlamca Kaynaşmış) Birleşik Fiiller
En az iki sözcüğün genelde gerçek anlamından uzaklaşarak kaynaşmasıyla oluşan fiillerdir. Deyimler anlamca kaynaşmış birleşik fiiller grubuna girer.
Deyimleşmiş Birleşik Fiillere Örnekler:
» Odunların depoya taşınmadığını görünce küplere bindi.
cümlesinde “küplere binmek” sözünde “küp” sözcüğü ile “binmek” fiili anlamca kaynaşıp kalıplaşmıştır. Bu sözcükler gerçek anlamından uzaklaşıp mecazlaşarak bir deyim oluşturmuştur. Dolayısıyla “küplere binmek” sözü deyimleşmiş (anlamca kaynaşmış) birleşik fiildir.
» Onun söylediklerine artık kulak asmıyorum.
» Masanın üzerindeki gazetelere göz gezdirdi.
» Bunları söylemeye dilim varmıyor.
Fiil Çekimi
Belirli bir zaman ya da dileği kişiyle birlikte gösteren fiillere, çekimli fiil denir. Çekimli fiil, kişi ve kip ekleri aracılığıyla çekimlenir. İkinci tekil kişi emir kipi çekimi hariç bütün fiiller çekim eki alır. Fiil çekim ekleri, fiil kök veya gövdelerine eklenerek, fiillerin zamanını, yapılış şeklini ve şahsını (eylemi yapan kişiyi) belirtirler.
Fiillerde Kip
Eylemin gösterdiği kılış, durum veya oluşun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı verilir.
Türkçe’de kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır:
Bildirme (Haber) Kipi Ekleri
Belirli bir zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Haber kipleri, fiilin geçmişte yapıldığını, her zaman yapıldığını, yapılmakta olduğunu veya gelecekte yapılacağını haber verir.
Türkçe’de 4 temel zaman vardır, bunlar:
1) Geçmiş zaman
a) Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman
b) Öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman
2) Şimdiki zaman
3) Gelecek zaman
4) Geniş zaman
Geçmiş Zaman Eki (-di, -miş)
Eylemin geçmişte yapıldığını bildiren zamandır. Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman ve öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman olmak üzere ikiye ayrılır.
-) Bilinen (Görülen / Belirli) Geçmiş Zaman Eki (-di / -dı / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü)
Görülen, tanık olunan, bilinen veya yapıldığından emin olunan geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
Bilinen Geçmiş Zamana Örnekler:
» Dün tüm ödevlerimi bitirdim. (Bilinen)
» Ellerini güzelce yıkadı. (Görülen, tanık olunan)
» Ayak sesleri yaklaşıyor, geldiler. (Duyularla kesinleşmiş)
» Cumhuriyet 1923’te kuruldu. (Bilimsel kesinlik)
-) Öğrenilen (Duyulan / Belirsiz) Geçmiş Zaman Eki (-mış / -miş / -muş / -müş)
Görülmeyen, başkasından duyulan veya bittikten sonra fark edilen geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
Öğrenilen Geçmiş Zamana Örnekler:
» İstanbul’a dün epeyce kar yağmış. (Başkasından öğrenilmiş.)
» Ben görmeyeli epey büyümüşsün. (Sonradan fark edilmiş.)
» Keloğlan bir de bakmış ki… (Masal üslubu. Masal ve fıkra anlatım biçiminde de “başkasından öğrenilme” anlamı vardır.)
-) Şimdiki Zaman Eki (-yor)
Halen yapılmakta olan, henüz tamamlanmamış bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
Şimdiki Zamana Örnekler:
» Bahçede çimleri biçiyor.
» Bu soruyu çözemiyorum
-) Gelecek Zaman Eki (-ecek / -acak)
Gelecek zaman içerisinde bir eylemin bildirilmesinde kullanılır.
Gelecek Zamana Örnekler:
» Yarın hastaneye gideceğim.
» İşe yarın başlayacaksın.
» Bu toplantıya onu çağırmayacağız.
-) Geniş Zaman Eki (-r / -(a)r / -(e)r / -(ı)r / -(i)r / -(u)r / -(ü)r)
Eylemin geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait olduğunun, yani her zaman tekrarlandığının bildirilmesinde ve genel yargıları anlatmakta kullanılır.
Geniş Zamana Örnekler:
» Akşamları kitap okurum.
» Her yaz köyümüze gideriz.
» Dünya, Güneş’in etrafında döner.
Dilek Kipi Ekleri
Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.
Dilek kipleri dörde ayrılır, bunlar:
1) Gereklilik kipi
2) Şart kipi
3) İstek kipi
4) Emir kipi
Gereklilik Kipi (-meli / -malı)
Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu ifade eder.
Gereklilik Kipine Örnekler:
» Ödevlerini zamanında yapmalısın.
» Saha çok çalışmalıyım.
> Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı katabilir.
Örnek:
» İstanbul’a varmış olmalı. (ihtimal)
Koşul (Şart) Kipi (-se / -sa)
Fiil kök veya gövdesine gelerek söz konusu olan işin dileğe ve şarta bağlı olduğunun bildirilmesini sağlar.
Koşul-Şart Kipine Örnekler:
» Ödevlerini bitirsen dışarı çıkmana izin verebilirim. (şart)
» Bu akşam sinemaya gitsek. (dilek)
İstek Kipi (-e, -a)
Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış haliyle karşımıza çıkar.
İstek Kipine Örnekler:
» Eğri oturup, doğru konuşalım.
» Doğum günüme eski arkadaşlarımı da çağırayım.
Emir Kipi ( – )
Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Emir kipinin eki yoktur, kişi ekleriyle çekimlenir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.
Emir Kipine Örnekler:
» Biraz acele edin.
» Bu konuyu sessizce dinleyin.
» Kapalı alanlarda sigara içmeyiniz.
Fiillerde Kişi
Fiilde bildirilen iş, oluş ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Kişi ekleri, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir. Kişi ekleri, fiillerde kip eklerinden sonra gelir.
Örnek:
» Bugün bir saat kitap okudum.
cümlesinde “okumak” fiiline getirilen “-m” eki, fiilin kim tarafından (1. tekil kişi – ben) yapıldığını bildirmektedir.
» Memleketten dün akşam döndük.
» Yerlere çöp almayınız.
Fiillerde Olumsuzluk
İşin, oluşun veya hareketin yapıldığını veya yapılabileceğini bildiren fiillere olumlu fiil, işin oluşun veya hareketin yapılmadığını veya yapılamayacağını bildiren fiillere olumsuz fiil denir.
Olumsuz Fiillere Örnek:
» Kitap okuyacağım. (olumlu)
» Kitap okumayacağım. (olumsuz)
> Fiillerin olumsuz biçimleri, kip ve kişi ekinden önce “-me, ma” eki getirilerek yapılır.
Fiillerde Soru
Fiiller, kendinden sonra eklenen “mı, mi, mu, mü” soru ekleriyle soru anlamı kazanır. “mi” soru eki, kendinden önce gelen sözcüklerden ayrı, kendinden sonra gelen eklerle ise bitişik yazılır.
Fiillerde Soru Örnekleri:
» Oralara da bahar geldi mi?
» Sen dün okula gelmiş miydin?
» Beyefendi, bakar mısınız?
Ek Fiil
İsim ve isim soylu sözcüklerin yüklem görevinde kullanılmasını sağlayan, ayrıca eklendiği çekimli fiilleri, birleşik zamanlı fiil yapan ek biçimindeki yardımcı eyleme ek fiil (ek eylem) denir. Ek fiil mastar olarak anlamı olmayan “-i(mek)” fiilidir. Konuşmada ve yazmada ek fiildeki “-i” genellikle düşer.
> Ek fiilin iki görevi vardır:
1. İsim ve isim soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem yapmak
2. Çekimlenmiş (basit zamanlı) fiillere eklenerek onları birleşik zamanlı yapmak
Bileşik Zamanlı Fiiller
Birleşik zamanlı fiiller, basit zamanlı fiillere ek fiil getirilmesiyle oluşturulur.
Sadece bir kip eki almış fiillere basit zamanlı fiil denir. Basit çekimli fiiller, haber kipi veya dilek kipi eklerinden sadece birini alarak çekimlenir.
Basit Zamanlı Fillere Örnekler:
» okuyorum
Bu fiil, haber kiplerinden şimdiki zaman kip ekini almıştır, sadece bir tane kip eki aldığı için basit zamanlı fiildir.
» çalışmalısın
Bu fiil, dilek kiplerinden gereklilik kip ekini almıştır, sadece bir tane kip eki aldığı için basit zamanlı fiildir.
Birleşik Zamanlı Fiil (Birleşik Çekimli Eylem)
Fiilin birden fazla kip eki almasıyla oluşan fiillere birleşik zamanlı fiil denir. Fiilin birleşik zamanlı olması demek iki kip ekinin yan yana gelmesi demektir. Birleşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki her zaman ek fiildir.
Birleşik Zamanlı Fiillere Örnekler:
» okuyordum
Bu fiil hem şimdiki zaman kip ekini hem de görülen geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.
» çalışmalıymışsın
Bu fiil hem gereklilik kip ekini hem de duyulan geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.
NOT: Basit zamanlı fiillere eklenerek onların birleşik zamanlı olmalarını sağlamak ek fiilin temel görevlerinden biridir.
> Birleşik zamanlı fiillerin üç çekimi vardır:
Hikaye Hikaye Birleşik Zamanlı Fiiller (idi)
Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller (imiş)
Şart Birleşik Zamanlı Fiiller (ise)
Fillerde Anlam Kayması
Fiiller, gerçekleştiği zamana göre haber kipi ekleri; bildirdikleri dilek, istek veya tasarıya göre ise dilek kipi ekleri alırlar.
Bir cümlede fiilin aldığı kip veya zaman ekiyle cümlenin anlamındaki zaman veya kipin farklı olmasına fiilde anlam / zaman kayması denir.
Fillerde Anlam Kaymasına Örnekler:
» İstanbul’a gidiyorum.
Bu cümlede fiil, şimdiki zaman kip ekini almıştır ve şu anda İstanbul’a gidilmekte olduğu anlamı vardır.
» Haftaya İstanbul’a gidiyorum.
Bu cümlede ise fiil, şimdiki zaman kip ekini almıştır ancak “haftaya” sözcüğü, İstanbul’a gitme eyleminin henüz yapılmadığı, gelecek zamanda yapılacağı anlamı katmıştır. Fiilin aldığı ekteki zamanla kastettiği zaman farklı olduğu için bu cümlede anlam kayması vardır.
» Atatürk 19 Mayıs’ta Samsun’a çıkar. (çıkmış)
Bu cümlede fiil, geniş zaman ekini almıştır fakat eylem geçmiş zamanda yapılmıştır.
» Her sabah bir saat koşuyorum. (koşarım)
Bu cümlede fiil, şimdiki zaman ekini almıştır fakat eylem her sabah tekrarlanmaktadır ve geniş zaman anlamı taşımaktadır.
» Masama not bırakan Ahmet olacak. (olmalı)
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle gereklilik anlamı taşımaktadır.
» Tabağındaki yemeği bitireceksin. (bitir)
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle emir anlamı taşımaktadır.
» Hepinize kolay gelsin. (gele)
Bu cümlede fiil, emir kipi ekini almıştır; cümle istek anlamı taşımaktadır.
» Buyurun, kime baktınız? (bakıyorsunuz)
Bu cümlede fiil, görülen geçmiş zaman ekini almıştır; cümle şimdiki zaman anlamı taşımaktadır.
» Sınavda başarılı olmak için dersi dikkatli dinleyeceksin. (dinlemelisin)
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle gereklilik anlamı taşımaktadır.
» Yarın sabah yola çıkarım. (çıkacağım)
Bu cümlede fiil, geniş zaman ekini almıştır; cümle gelecek zaman anlamı taşımaktadır.
Sevgili öğrencilerim “Fiil Konu Anlatımı” ile ilgili onlarca sorunun yer aldığı mobil uygulamamızdan kendinizi test edebilir ve bu konuda öğrendiklerinizi pekiştirebilirsiniz. Mobil uygulamamız hakkında detaylı bilgiye ulaşmak için burayı tıklayınız.