Yazım Kurallarının İki Kahramanı: Alıntı Yapma ve Yabancı Kelimeleri Türkçeleştirme Sanatı
Yazım Kurallarının Kahramanları: Alıntılar ve Yabancı Kelimeler
Merhaba gençler, bugün Türkçe dersinin en kritik ve belki de en çok hata yaptığımız iki konusunu, alıntı yapmayı ve yabancı kelimelerin doğru yazılışını, eğlenceli ve akılda kalıcı yöntemlerle hallediyoruz. Bu kuralları öğrendiğimizde, yazdıklarımız hem daha anlaşılır hem de dil bilgisi açısından kusursuz olacak.
Alıntı yapma, bir yazarın veya konuşmacının sözünü, anlamını bozmadan, aynen kendi metnimize aktarmaktır ve genellikle tırnak işaretleriyle (“ ”) gösterilir. Yabancı kelimeler ise başka dillerden dilimize geçen, ancak Türkçenin ses ve yapı kurallarına uydurularak (Türkçeleştirilerek) yazılması gereken sözcüklerdir. Bu iki konu, metinlerimizin güvenilirliğini ve dilimizin temizliğini sağlar.
Yabancı Kelimelerle Dostluğumuz: Nasıl Yazılmalı?
Biliyoruz ki, dünya küçülüyor ve başka dillerden kelimeler dilimize sürekli misafir oluyor. Önemli olan, bu misafirleri Türkçenin kurallarına uygun bir şekilde ağırlamak. Türk Dil Kurumu (TDK), bu kelimelerin yazımını kolaylaştırmak için bize harika ipuçları veriyor. Gelin, yabancı kelimeleri Türkçeye nasıl adapte edeceğimize bakalım.
Kural 1: Ses Uyumuna Dikkat Etmek
Yabancı kelimeleri yazarken, Türkçenin ses yapısına uygun hale getiririz. Özellikle İngilizce ve Fransızcadaki bazı sesler, Türkçede ya yumuşatılır ya da farklı bir harfle karşılanır. Amacımız, kelimeyi okuduğumuzda kulağımıza yabancı gelmemesidir.
- “Show” değil, Şov.
- “Trauma” değil, Travma. (Çünkü Türkçe genellikle iki ünsüzü yan yana sevmez.)
- “Restaurant” değil, Restoran.
Kural 2: Çift Ünsüzlerden Kurtulma
Özellikle Batı dillerinden gelen bazı kelimelerde yan yana duran iki aynı ünsüz (sessiz harf) bulunur. Türkçede ise bu durum genellikle tek ünsüzle çözülür.
Örnekler:
"gramme" yerine Gram (Türkçede tek ‘m’ yeterlidir.)
"programme" yerine Program (Türkçeye uyarlanırken çift harfler atılır.)
Kural 3: Ekleri Doğru Takmak
Yabancı kökenli kelimelere gelen ekler, kelimenin orijinal yazılışına değil, Türkçeye adapte edilmiş haline göre takılır ve bu ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. Çünkü bu kelimeler artık dilimize yerleşmiştir.
Yanlış: Sponsor’luk
Doğru: Sponsorluk
Yanlış: Fırsat’ı
Doğru: Fırsatı (Zaten Arapça kökenli olsa da dilimize yerleşmiş.)
Türkçeleşen Yabancı Kelimeler: Karşılaştırmalı Örnekler
Aşağıdaki tabloda, dilimize yerleşmiş ve TDK tarafından belirlenmiş bazı yabancı kökenli kelimelerin doğru ve yanlış kullanımlarını görelim. Bu tablo, sınavlarda karşınıza en sık çıkacak kelimeleri içeriyor, o yüzden dikkatle inceleyelim.
| Yabancı Kökenli Yanlış Kullanım | TDK’ya Göre Doğru Türkçe Yazılışı | Hangi Kural Uygulanmıştır? |
|---|---|---|
| Tiraj | Tiraj | İstisna (Fransızca “tirage”dan) |
| Proğram | Program | Çift Ünsüz Sadeleştirme |
| İnterview | Röportaj / Görüşme | Türkçe Karşılık Tercihi |
| Ekspresyon | Ekspresyon / İfade | Türkçeleştirilmiş Hali Kullanımı |
| Süprüz | Sürpriz | Halk Dilindeki Yanlış Telaffuzdan Kaçınma |
| Spekülasyon | Spekülasyon | Yerleşmiş Kullanım |
Alıntı Sanatı: Başkasının Sözünü Nasıl Aktarırız?
Bir başkasının sözünü veya bir metnin parçasını kendi yazımızda kullanmaya “alıntı” diyoruz. Alıntı yapmanın iki temel yolu vardır: Doğrudan (tırnak içinde) ve Dolaylı (anlamını aktararak).
Doğrudan Alıntı: Çift Tırnak Kullanımı
Doğrudan alıntı, bir sözü veya cümleyi hiç değiştirmeden, harfi harfine aktarmaktır. Bu durumda mutlaka çift tırnak işareti (” “) kullanılır.
Örnek: Atatürk, “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” demiştir.
Kritik Nokta: Alıntı bir cümle veya paragraf olsa bile, tırnak işaretinden sonra gelen nokta, virgül, soru işareti gibi noktalama işaretleri alıntı cümlenin içine konur. Çünkü o işaret, alıntılanan cümlenin bir parçasıdır.
Örnek: Yazar, “Sanat, hayatı anlamlı kılan tek şeydir.” diye ekledi.
Tek Tırnak Ne Zaman Kullanılır?
Peki, çift tırnak varken tek tırnağa ne gerek var? Tek tırnak (‘ ‘) işaretini, çift tırnak içindeki bir alıntının içinde başka bir alıntı daha varsa kullanırız. Buna iç içe alıntı da diyebiliriz.
Örnek: Öğretmenimiz, “Şairin, ‘Vatan sevgisi imandan gelir’ sözünü çok iyi anlamalısınız.” dedi.
Burada ana alıntı (“…”) öğretmenin sözü, iç alıntı (‘…’) ise şairin sözüdür.
Alıntı ve Noktalama İşaretleri İlişkisi: Dikkat Edilmesi Gerekenler
Alıntı yaparken noktalama işaretlerinin yerleşimi en çok kafa karıştıran yerdir. Gelin bu karmaşayı çözelim:
Alıntı Kuralları
- Eksik Alıntı: Eğer cümlenin sadece bir kısmını alıyorsak, alıntının başına veya sonuna üç nokta (…) koyarak cümlenin geri kalanının atlandığını belirtiriz.
- Alıntı Sonrası Noktalama: Alıntı cümle tamamlandıktan sonra, tırnak işareti kapatılır ve ardından metnin genel akışına uygun noktalama işareti konur.
Örnek: “Eğer bir gün bilime sırt çevirirseniz…” sözü bana çok dokunmuştu.
- Cümle Başı Alıntı: Alıntı, cümlenin başında yer alıyorsa ve bir eylemle (dedi, söyledi, belirtti) devam ediyorsa, tırnak kapatıldıktan sonra virgül (,) kullanılır.
Örnek: “Gelecek için plan yapın,” diye uyardı rehberimiz.
Neden Öz Türkçe Kullanımı Önemli?
Sevgili arkadaşlar, yabancı kelimeleri Türkçeye uyarlamamızın tek sebebi yazım kuralları değil. Bu aynı zamanda kültürel bir sorumluluktur. Dilimiz, bizim kimliğimizdir.
Günlük hayatta gereksiz yere kullandığımız yabancı kelimeler, aslında Türkçede çok daha güzel ve anlamlı karşılıkları olan kelimelerdir. Örneğin, “Ona bir feedback verdim” demek yerine, “Ona bir geri bildirim yaptım” demek hem daha anlaşılır hem de dilimize daha çok yakışır.
Dilimizi zenginleştirmek için yabancı kelimeleri tamamen yasaklamıyoruz, ancak mümkün olduğunca Türkçe karşılıklarını kullanmaya özen gösteriyoruz. Bu, bizim dil bilincimizi ve ifade gücümüzü artırır.
Sıkça Yapılan Hatalar ve Türkçe Çözümleri
Hadi gelin, hepimizin düştüğü bazı dil tuzaklarına ve onların temiz Türkçe karşılıklarına bakalım:
Plaza Dili Yanlışı:
- “Bu proje için deadline nedir?” -> Süre sonu / Teslim tarihi nedir?
- “Bu konuyu specialize etmeliyiz.” -> Bu konuda uzmanlaşmalıyız.
- “Çok komünike bir insan.” -> Çok iletişimi güçlü / sosyal bir insan.
- “Bir meeting ayarlayalım.” -> Bir toplantı düzenleyelim.
Unutmayalım ki, dilin gücü sadeliğinde ve anlaşılırlığındadır. Türkçe, kendini ifade etmek için fazlasıyla yeterli ve zengin bir dildir. Bizim görevimiz, bu zenginliği doğru yazım kurallarıyla birleştirmektir.
