Türkçe Dersi: Yazım Kuralları | Büyük Harf, De, Ki ve Ses Olayları İpuçları!

Yazım Kuralları Nedir? Neden Hata Yapmamalıyız?

Yazım kuralları, bir dilin kelime, kısaltma ve noktalama işaretlerinin nasıl kullanılması gerektiğini belirleyen ortak anlaşmalardır. Amacımız, yazdığımız metinlerin herkes tarafından aynı şekilde ve kolayca anlaşılmasını sağlamaktır. Bu kurallara uyduğumuzda, iletişimdeki kafa karışıklığını ortadan kaldırır, metinlerimize ciddiyet ve güvenilirlik katarız. Kısacası, yazım kuralları dilin trafik işaretleridir!

Büyük Harfin Hükümranlığı: Ne Zaman Başlarız?

Merhaba gençler! Yazım kurallarının en temel ve en çok hata yapılan kısmı büyük harf kullanımıdır. Kural çok basit: Cümlenin başında ve özel isimlerde büyük harf kullanırız. Ama özel isimler sadece kişi adları değil ki! Gelin bu hükümranlık alanlarını tek tek görelim.

Özel İsimler ve Lakaplar

İnsanlar, hayvanlar, şehirler, dağlar, denizler… Dünyada tek olan, özel olarak adlandırdığımız her şey büyük harfle başlar.

• Kişi Adları ve Soyadları: Elif, Mustafa Kemal Atatürk.
• Takma Adlar (Lakaplar) ve Unvanlar: Deli Ozan, Avukat Mehmet Bey, Ayşe Teyze (Teyze, akrabalık bildirmezse unvandır).
• Hayvanlara Verdiğimiz Özel İsimler: Benim kedim Minnoş, komşunun köpeği Karabaş. (Cins isim olan kedi/köpek küçük, verdiğimiz isim büyük.)

Yer İsimleri ve Coğrafi Adlar

Yer adlarının ilk kelimesi ve özel ada dahil olan tüm kelimeler büyük harfle başlar.

Örneğin, “Asya Kıtası”, “Van Gölü”, “Ege Denizi”, “Ağrı Dağı”. Ancak dikkat! Eğer özel isimden sonra gelen kelime (il, ilçe, köy, semt gibi) genel bir kavramı belirtiyorsa küçük yazılır. Örneğin: “Ankara ili”, “Çankaya ilçesi”.

Kurum, Kuruluş ve Eser Adları

Okullar, bakanlıklar, dernekler, kitaplar, gazeteler… Bunların her kelimesi büyük harfle başlar.

• Kurumlar: Türk Dil Kurumu (TDK), Çankaya Lisesi.
• Kitap, Dergi ve Gazete Adları: Vatan Yahut Silistre, Milliyet gazetesi (Gazetenin kendisi özel isim değilse küçük harfle devam eder), Bilim ve Teknik Dergisi.
• Önemli Not: Eser adlarının içinde geçen “ve, ile, de, mi” gibi bağlaçlar küçük yazılır (Savaş ve Barış).

Tarihlerin ve Belirli Günlerin Yazımı

Eğer bir tarih, gün ve ay adını netleştiriyorsa, o gün ve ay adı büyük harfle başlar.

Örnek: “19 Mayıs 1919 Cuma günü” (Hepsi büyük). Ama “Önümüzdeki cuma günü sinemaya gideceğiz.” (Cuma küçük, çünkü belli bir tarihi belirtmiyor).

Seslerin Dansı: Yazımı Etkileyen Ses Olayları

Türkçe, uyumlu bir dildir. Konuşurken ağzımızdan çıkan sesler, kelimelerin yazımını doğrudan etkiler. Bu uyumlar, yazımda hata yapmamıza neden olan tuzaklardır!

Ünsüz Sertleşmesi (Benzeşmesi)

Kelimemiz FISTIKÇI ŞAHAP‘ın sert ünsüzlerinden biriyle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) bitiyorsa ve bu kelimeye “c, d, g” ile başlayan bir ek geliyorsa, ek yumuşak kalamaz, sertleşmek zorundadır.

• Yanlış: kitap-cı (C doğru yazılmaz!)
• Doğru: kitap-çı
• Yanlış: ağaç-dan
• Doğru: ağaç-tan

Bu kuralı unutursak, yazım hatası yaparız. Çünkü biz konuşurken bile sertleştiriyoruz (kitapçı deriz, kitapcı demeyiz).

Ünsüz Yumuşaması

Türkçede “p, ç, t, k” (PÇTK) harfleriyle biten bir kelimeye ünlüyle başlayan bir ek gelirse, bu sert harfler yumuşar ve “b, c, d, g/ğ”ye dönüşür.

• Yanlış: dolap-ı
• Doğru: dolabı
• Yanlış: renk-i
• Doğru: rengi

Dikkat! Bazı tek heceli kelimeler (top, saç, et) ve yabancı kökenli bazı kelimeler bu kurala uymaz. Onlar sert kalır: “saç-ı”, “hukuk-u”.

Karıştırılan Üçlü: “De”, “Ki” ve “Mi”nin Yazımı

Geldik Türkçe derslerinin en kritik, en çok puan kaybettiren kısmına! Bu üç küçük kelime/ek, bazen bitişik bazen ayrı yazılıyor. Nasıl ayırt edeceğiz? Çok kolay bir test yöntemimiz var!

1. Bağlaç Olan “De/Da” (Ayrı Yazılır)

Bağlaç olan “de”, cümleye “bile” veya “dahi” anlamı katar. Cümleden çıkarıldığında anlam çok bozulmaz, sadece daralır.

• Test Yöntemi: Cümleden çıkar. Anlam bozulmuyorsa, ayrı yaz!
• Örnek: “Sen de bizimle gel.” (Çıkar: “Sen bizimle gel.” Anlam bozulmadı, ayrı yazıldı.)
• Örnek: “Bu kitapta çok güzelmiş.” (Çıkar: “Bu kitap çok güzelmiş.” Anlam bozulmadı, ayrı yazıldı.)

2. Ek Olan “-De/-Da” (Bitişik Yazılır)

Bu ek, ismin “Bulunma Hali” ekidir. Bir şeyin nerede olduğunu (yer/zaman) bildirir. Cümleden çıkarıldığında cümle anlamsızlaşır.

• Test Yöntemi: Cümleden çıkar. Anlam BOZULUYORSA, bitişik yaz!
• Örnek: “Kalem masada kaldı.” (Çıkar: “Kalem masa kaldı.” Anlamsız! Bitişik yazılır.)
• Örnek: “Dersler saat dokuzda başlayacak.” (Çıkar: “Dersler saat dokuz başlayacak.” Anlamsız! Bitişik yazılır.)

3. Bağlaç Olan “Ki” (Ayrı Yazılır)

Bağlaç olan “ki”, iki cümleyi birbirine bağlar ve genellikle kendisinden sonraki cümleyi açıklar.

• Test Yöntemi: “Ki”ye “-ler/-lar” ekini getir. Eğer kelime anlamsız olursa, “ki” bağlaçtır ve ayrı yazılır.
• Örnek: “Biliyorum ki sen başaracaksın.” (Getir: “Biliyorumkiler” – Anlamsız. Ayrı yaz!)

4. Ek Olan “-Ki” (Bitişik Yazılır)

Bu ek, ya sıfat yapar (hangi? sorusuna cevap verir) ya da ilgi zamiri olarak kullanılır (benimki, seninki).

• Test Yöntemi: “-ler/-lar” ekini getir. Eğer kelime anlamlı oluyorsa, “ki” ektir ve bitişik yazılır.
• Örnek: “Dünkü maç çok güzeldi.” (Getir: “Dünkiler” – Anlamlı. Bitişik yaz!)
• Örnek: “Senin kalemini kaybettim, benimki nerede?” (Getir: “Benimkiler” – Anlamlı. Bitişik yaz!)

Unutma: Türkçede kalıplaşmış ve istisna olarak bitişik yazılan bağlaç “ki”ler vardır. Bunları SİM-BAM-HO-M diye kodlayabiliriz:

• Sanki
• İllaki
• Mademki
• Belki
• Ameysaki
• Meğerki
• Halbuki
• Oysaki

5. Soru Eki “Mi” (Her Zaman Ayrı Yazılır)

Soru eki “mi”, ister soru anlamı katsın, ister pekiştirme anlamı katsın, her zaman kendinden önceki kelimeden ayrı yazılır. Ancak kendinden sonra gelen ekler (zaman ekleri, kişi ekleri) “mi”ye bitişik yazılır.

• Örnek: “Ders çalıştın mı?”
• Örnek: “Yarın gelecek misin?” (mi ayrı, -sin bitişik)
• Örnek: “Güzel mi güzel bir gündü.” (Pekiştirme anlamında da ayrı)

Yazımı Karıştırılan “De” ve “Ki” İçin Pratik Tablo

Rakamlar, Kısaltmalar ve Diğer Kurallar

Yazım kuralları sadece harflerden ibaret değil. Sayıları ve kısaltmaları kullanırken de uymamız gereken kurallar var.

Sayıların Yazımı

Genellikle sayılar metin içinde yazı ile yazılır (iki yüz elli, on dört). Ancak istisnalarımız var:

• Para işlemlerinde, çek ve senetlerde sahteciliği önlemek için sayılar bitişik yazılır: “beşyüzellibeş TL”.
• Saatler ve ölçü birimleri rakamla yazılır: “14.30”, “5 kg”.
• Büyük sayılar kolay okunsun diye bazen yazı ve rakam karışık yazılabilir: “15 milyon kişi”.

Kısaltmaların Yazımı

Kısaltmaların sonuna gelen ekler, kısaltmanın okunuşuna göre belirlenir ve kesme işaretiyle ayrılır.

• Büyük Harfle Yapılan Kısaltmalar: TDK’nin, THY’ye, AB’den. (T.C. ve Türkçe hariç, araya nokta konulmaz.)
• Küçük Harfle Yapılan Kısaltmalar: Ek, kelimenin açılımına göre gelir: “kg’dan” (kilogramdan), “cm’yi” (santimetreyi).

Pekiştirme ve İkilemeler

Pekiştirilmiş kelimeler (mavimi mavi, tertemiz, sapsarı) her zaman bitişik yazılır. İkilemeler ise (aşağı yukarı, ağır ağır, yavaş yavaş) her zaman ayrı yazılır ve aralarına asla virgül konulmaz!