Ünlem Konu Anlatımı
Bu dersimizde sözcük türlerinden olan ünlem konu anlatımını yapacağız. Öncelikli olarak ana başlıklarımızı inceleyelim
Ünlem
Asıl Ünlemler
Seslenme Ünlemleri
Duygu Ünlemleri
Ünlem Gibi Kullanılan Sözcükler
Yansıma Ünlemleri
Ünlem Cümlesi
Ünlemlerin Adlaşması
Ünlem konu anlatımını yukarıdaki bağlama göre detaylandırmak gerekiyor. Şimdi bu başlıkları ve detaylarını inceleyelim.
Ünlem
Öncelikle Ünlem’in tanımı ile başlayalım. Ünlem nedir?
Bir olay ya da durum karşısında beliren korku, sevinç, üzüntü, şaşkınlık gibi duyguları yansıtan sözcüklerdir.
Ünlemler, anlamsal içerikten hemen hemen yoksun olmalarına rağmen konuşanın vurgusuyla cümlenin anlamını etkiler. Örneğin, vurgusuz kullanılan “hay” sözcüğü, tek başına hangi duyguyu yansıttığı belli değildir ancak “Hay Allah! Ne diyeceğimi bilemiyorum.” gibi bir kullanımda “şaşma” anlamıyla cümlenin anlamını etkilediği görülür.
Ünlemler ortaya çıkış özellikleri göz önüne alınırsa üç grupta incelenebilir:
Asıl Ünlemler
Her zaman ünlem olan, başka hiçbir görevi bulunmayan ünlemlerdir. Bu ünlemlerin bir kısmı seslenme, bir kısmı da duygu yansıtır.
Seslenme Ünlemleri
Daha çok birinin dikkatini çekmek, onu uyarmak, ona seslenmek amaçlı ünlemlerdir. Genellikle duygu değeri taşımaz.
Seslenme Ünlemlerine Örnekler:
– Hişt! Bebek uyuyor, sessiz olur
– Ayol, sen nerelerde kaldın?
– Bre ağalar! Siz ne dersiniz böyle?
– Haydi arkadaşlar, gidelim!
Duygu Ünlemleri
Cümlelere sevgi, öfke, tiksinme, korku, şaşkınlık gibi duygular katan ünlemlerdir.
Duygu Ünlemlerine Örnekler:
– Aaa, şunun şirinliğine bak! (beğenme)
– Eee, yaptıkların yetti artık! (kızma)
– Ha göreyim evladım, göreyim seni! (istek uyandırma)
– Ah, memleketimi bir daha görsem! (özlem)
– Eh, hayırlısı neyse o olsun! (onaylama)
– Ay, kompozisyonum dereceye girmiş! (sevinme)
– Yaa! Bu sözü o mu söylemiş? (şaşma)
– Vah vah, yine kandırmışlar zavallıyı. (acıma)
– Aman bir daha hata yapmayalım! (uyarı)
– Hah, şimdi yandık işte! (telaş)
– Hay sen çok yaşa e mi? (dilek)
– Of, dayanamayacağım artık! (utanç)
Ünlem Gibi Kullanılan Sözcükler
Bazı adlar ve ad soylu sözcükler hatta cümleler aslında ünlem olmadıkları halde vurgu ve tamlamayla ünlem değeri kazanabilir.
– Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!
(“Ordular” sözcük türü olarak ad iken cümlede ünlem olarak kullanılmış, “İleri” sözcük türü olarak zarf iken cümlede ünlem olarak kullanılmış.)
– Araba kullanırken dikkatli ol!
(“Dikkatli ol” eylem türünde söz öbeği iken cümlede ünlem olarak kullanılmış.)
– Yaşasın! Sonunda benim de arabam oldu.
(“Yaşasın” emir kipindeki eylem, cümlede ünlem olarak kullanılmış.)
– Doruk! Yanıma gel oğlum.
(“Doruk” özel ad iken cümlede ünlem değeri kazanmış.)
Yansıma Ünlemleri
Daha çok dikkat çekmeye, seslenmeye, çağırmaya yönelik kullanılan ve yansıma olan sözcüklerdir.
Tak, tak tak, pat, pat pat, küt küt, pat küt; bili bili, çüş, deh, hoşt, kuçu kuçu, pisi pisi…
Deh Aloş’um! Deh küheylanım!
– Hapşu
— Çok yaşa, rahat ve iyi yaşa.
Tak tak! Kapı vuruluyor.
Çat! Cam kırıldı.
Ünlem Cümlesi
İçinde ünlemlerin yer aldığı cümleler, ünlem cümlesidir.
– Aman efendim, bu ne güzel tesadüf! (ünlem cümlesi)
– Sakın ha, bir daha geç kalayım deme! (ünlem cümlesi)
Bazı cümleler içinde ünlem türünde bir sözcük barındırmadığı halde bir duyguyu anlatabilir, bu cümleler de ünlem cümlesi olarak kabul edilir.
Ünlemlerin Adlaşması
Ünlemler, cümle dışı unsurlardır ancak cümlenin herhangi bir ögesi olduklarında adlaşmış olurlar.
– Kimsenin ahı kimsede kalmaz.
(Kimsenin ahı → belirtili nesne (ad))
– Ahlarla vahlarla bu hayat böyle geçmez.
(Ahlarla vahlarla → Tümleci yaşı (ad))
ünlem konu anlatımı, dil bilgisi konularından, sözcük türleri alt başlığının bir konusudur. İlgili başlıklardan diğer Türkçe konu anlatımlarını da kontrol edebilirsiniz.
Sevgili öğrencilerim; ünlem konu anlatımına ilave yüzlerce soruyu da içeren testlerimiz Türkçeci Mobil Uygulamasında. Mobil Uygulaması hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
