Zamir (Adıl) Konu Anlatımı
Zarf; fiillerden, fiilimsilerden, sıfatlardan veya kendiyle aynı görevdeki kelimelerden (zarflardan) önce gelerek onların özelliklerini, zamanını, yönünü, miktarını belirten sözcüklere denir. Bu dersimizde Zarf Konu anlatımını gerçekleştireceğiz. Zarfları aşağıdaki kavram bağlamına göre işleyeceğiz:
Zamirler
Sözcük Durumundaki Zamirler
Kişi (Şahıs) Zamirleri
İşaret (Gösterme) Zamirleri
Belgisiz Zamirler
Soru Zamirleri
Ek Durumundaki Zamirler
İyelik Zamirleri
İlgi Zamirleri
Zamir konu anlatımına yukarıda bahsettiğimiz kavram bağlamında devam edeceğiz.
Zamirler
Adların yerini çeşitli yönlerden tutan sözcüklere zamir denir.
İzmir’de doğdum; ama yıllardır oraya gitmedim.
Bu cümlede, “İzmir” adını tekrar etmemek için, bu adın yerine kullanılan “ora” sözcüğü adıldır.
Bunu ona kim verdi?
Bu cümlede “bu, o, kim” sözcüklerinin yerine ad getirilebilir. (Kitabı Ali’ye Ahmet verdi.) “Bu, o, kim” sözcükleri, “kitap, Ali, Ahmet” adlarının yerini tuttuğu için adıl görevindedir.
Sözcük Durumundaki Zamirler
Kişi (Şahıs) Zamirleri
İnsan adlarının, yani kişilerin yerini tutan adıllardır. Türkçedeki kişi adılları şunlardır:
Ben I. tekil kişi adılı
Sen II. tekil kişi adılı
O III. tekil kişi adılı
Biz I. çoğul kişi adılı
Siz II. çoğul kişi adılı
Onlar III. çoğul kişi adılı
Bu adıllar, cümlelerde çeşitli çekim ekleri alarak kullanılabilir.
Benim onu tanıdığımı söylemişsin.
Bu cümlede “benim, onu” sözcükleri kişi adılıdır.
Öğretmenimiz bana ve sana dün derse gelmediğimiz için kızmış.
Bu cümlede, yaklaşma durumu ekini (-e, -a) alan I. ve II. tekil kişi adılı olan “ben” ve “sen” sözcükleri “bana” ve “sana” biçimine dönüşmüştür.
İşaret (Gösterme) Zamirleri
İşaret anlamı taşıyan ve adların yerini işaret yoluyla tutan sözcüklerdir.
bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, bura(sı), şura(ya), ora(da), öteki, beriki…
İşaret Zamirlerine Örnekler:
Pek kitap okumam; ama onu daha önce okumuştum.
Bu cümlede, “onu” sözcüğü işaret yoluyla “kitap” adının yerine kullanıldığından, işaret zamiridir.
Gömlekleri sen al, şunu da Ali’ye ver. Ötekini alsan daha iyi olacak.
Bu cümlelerde “şunu, ötekini” sözcükleri, işaret anlamı taşıyarak bir varlığı karşıladığı için işaret zamiridir.
Biz buraya iki yıl önce gelmiştik.
Bu cümlede “buraya” sözcüğü, bir yer, mekân adının yerine geçtiği için işaret zamiridir.
Not: “O” ve “onlar” sözcükleri, Türkçede hem işaret adılı hem kişi adılı olarak kullanılabilir. Bu sözcükler, insan için kullanılırsa kişi adılı; insan dışındaki varlıklar için kullanılırsa işaret zamiri olur.
Onları toplantıya davet etmelisin. Onları bir hafta içinde postaya vermelisin.
Birinci cümlede “onları” sözcüğü, insan için kullanıldığından kişi zamiridir. İkinci cümlede ise, insan dışındaki varlıklar için kullanıldığından işaret zamiridir.
İşaret adılları içinde bu durum, sadece bu iki sözcük için geçerlidir. Diğer işaret adılları (bu, şu, bunlar, şunlar, öteki…) insan için de kullanılsa, adıl olduklarında her zaman işaret zamiridir.
Orhan’ın değil, bunun sorusuna cevap vermeliydin.
Bu cümlede “bu” sözcüğü bir kişiyi karşılamasına rağmen işaret zamiridir.
Belgisiz Zamirler
Adların yerini kesin olmayacak biçimde tutan zamirlerdir.
biri, birisi, birçoğu, birkaçı, bazısı, başkası, herkes, hepsi, hiçbiri, hiç kimse, kimi, kimisi, çoğu, şey…
Belgisiz Zamirlere Örnekler:
Senin yerine başkası nöbet tutsun.
Bu cümlede, “sen” adılı, belli bir kişiyi karşılarken, “başkası” sözcüğü, karşıladığı kişi kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz zamirdir.
Birkaçımız, taşınan komşumuza yardım ettik.
Bu cümlede, “birkaçımız” sözcüğü, sayıca bir belirsizlik anlamı taşıyıp karşıladığı kişiler kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz zamirdir.
Herkes bu konuya çalışsın.
Soruların bazıları gerçekten çok zordu.
Bu soruları kimse çözememiş.
O, işlerini titizlikle yapan birisidir.
Kimileri bu tür romanları daha çok seviyor.
Bu cümlelerde, “herkes, bazıları, kimse, birisi, kimileri” sözcükleri, karşıladıkları kişiler kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz zamirdir.
Soru Zamirleri
Adın yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir. Soru adılının cevabı, bir ad ya da başka bir zamirdir.
Kim (kime, kimi, kimde, kimden, kimler…) Ne (neyi, neye, neler, nesi, neyin…) Nere (nerede, nereden, neresi, nereyi…) Hangisi (hanginiz, hangimiz, hangileri…) Kaçı (kaçıncısı, kaçınız, kaçımız…)
Soru Zamirlerine Örnekler:
Beni dün akşam kim aradı?
Bu cümlede, “kim” sözcüğü, soru anlamı taşımaktadır ve yerine cevap olarak bir ad gelebilmektedir. “Seni dün akşam arkadaşın aradı.” cevabında görüldüğü üzere “arkadaş” adı, “kim” sözcüğünün yerine cevap olarak gelebilmektedir.
Bana çarşıdan ne aldın? (gömlek)
Bütün bunları kimden duydun? (Ali’den)
Buranın neyi meşhur? (fındığı)
Geçen yaz, nereyi gezdin? (Konya’yı)
Bu tablolardan hangisini beğendin? (şunu)
Kalemlerin kaçını sana verdi? (üçünü)
Not: Soru adılları, cümlelerde her zaman soru anlamı taşımaz; fakat bu sözcükler yine de soru zamiridir.
Onun nereye gideceğini bilmiyorum.
Bu cümlede “nereye” sözcüğü cümleye soru anlamı katmamıştır; ama yine de görevce soru zamiridir.
Ek Durumundaki Zamirler
İyelik Zamirleri
Ek halinde olup getirildiği ismin hangi şahsa ait olduğunu bildirir. Bunlar aynı zamanda iyelik ekleridir.
1. tekil şahıs iyelik eki → -(i)m
2. tekil şahıs iyelik eki → -(i)n
3. tekil şahıs iyelik eki → -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
1. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
2. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz
3. çoğul şahıs iyelik eki → -ları, leri
İyelik Zamirlerine Örnekler:
» (benim) defterim
» (senin) defterin
» (onun) defteri
» (bizim) defterimiz
» (sizin) defteriniz
» (onların) defterleri
» Kalemim kırılmış.
» Dün evlerine misafir oldum.
İlgi Zamirleri
Cümlede daha önce geçmiş bir ismin yerini tutan “-ki” eki ilgi zamiridir. Bu zamir kendinden önceki kelimeye bitişik yazılır.
İlgi Zamirlerine Örnekler:
» Benim kalemim kırmızı, seninki siyah.
Bu cümlede “kalem” sözcüğü iki kere tekrarlanmayarak “-ki” eki “kalem” sözcüğünün yerine kullanılmıştır. “-ki” eki ismin yerine kullanıldığı için ilgi zamiridir.
» Benimki kırıldı, senin bardağını kullanabilir miyim?
» Senin notların benimkinden yüksek.
Zamir konu anlatımı, dil bilgisi konularından, sözcük türleri alt başlığının bir konusudur. İlgili başlıklardan diğer Türkçe konu anlatımlarını da kontrol edebilirsiniz.
Sevgili öğrencilerim; zamir konu anlatıma ait yüzlerce soru içeren testlerimiz Türkçeci Mobil Uygulamasında. Mobil Uygulaması hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
