Sesteş (Eş Sesli) Kelimeler: Türkçe’nin Kılık Değiştiren İkizleri!

Merhaba gençler, bugün Türkçe’nin en havalı ikizleriyle tanışıyoruz: Eş Sesli Kelimeler!

Eş sesli kelimeler, diğer adıyla sesteşler, tıpkı aynı kıyafeti giymiş ama bambaşka karakterlere sahip iki arkadaş gibidir. Bu kelimelerin harfleri ve sesleri tamamen aynıdır, ama taşıdıkları anlamlar arasında zerre kadar ilişki yoktur. Bir kelimenin hangi anlama geldiğini anlamak için, o kelimenin cümlenin neresinde ve hangi bağlamda kullanıldığına bakmamız gerekir. Bu, dil bilgisi dedektifliği yapmaktır!

Eş Sesli (Sesteş) Kelime Nedir?

Sesteş kelimeler, yazımı ve okunuşu aynı olmasına rağmen, kökeni ve anlamı birbirinden tamamen ayrı olan sözcüklerdir. Eğer bir kelimeyi alıp, onu iki farklı cümlede iki alakasız anlamda kullanabiliyorsak, o kelime sesteştir.

Mesela, hepimizin bildiği “yüz” kelimesini ele alalım. Bu kelime, tek başına üç farklı anlam taşıyabilir:

• 1. Yüz (Sayı): “Sınavdan yüz aldım!”
• 2. Yüz (Vücudun ön kısmı): “Arkadaşımın yüzü çok gülüyordu.”
• 3. Yüz (Yüzmek eylemi): “Yazın denizde bol bol yüz.”

Gördüğünüz gibi, bu üç anlamın birbiriyle hiçbir mantıksal bağlantısı yok. İşte bu yüzden “yüz” kelimesi tam bir eş seslidir!

Sesteş Kelimelerin Tuzağı: Neden Karıştırıyoruz?

Sesteş kelimeler konusunda iki büyük tuzağımız var. Birincisi, bir kelimenin hem isim hem de fiil olarak kullanılması (ki bu normaldir). İkincisi ise, eskiden sesteş sayılan ama artık düzeltme işareti (şapka) sayesinde ayrılan kelimeler.

1. Ortak Kökenli Kelimeler Sesteş midir? (Kökteşlik)

Bazı kelimeler hem isim hem de fiil olarak kullanılabilir ama anlamları birbirine yakındır. Örneğin, “boya” kelimesi. Hem bir madde (isim) hem de o maddeyi sürme eylemi (fiil) olabilir:

• Duvarı mavi boya ile boyadık. (İsim)
• Duvarı maviye boya. (Fiil)

Bu iki anlam birbiriyle çok yakın, yani kökenleri aynı. Bu tür kelimelere bazı kaynaklar “kökteş” der ve tam eş sesli sayılmazlar. Bizim için asıl eş sesli, aralarında hiçbir anlam bağı olmayanlardır (yüz, at, dal gibi).

2. Düzeltme İşareti (Şapka) ile Ayrılanlar

Bu, özellikle lise öğrencileri için çok önemli bir detay! Dilimizde bazı kelimelerin okunuşunu uzatan ve anlamını değiştiren bir işaret var: Düzeltme işareti (^). Bu işaret sayesinde, eskiden sesteş olan bazı kelimeler artık birbirinden ayrılmıştır ve EŞ SESLİ SAYILMAZLAR.

Bu kelimeler, yazılışları aynı GÖRÜNSE de, üzerindeki işaret nedeniyle artık farklı kelimelerdir. İşte o can alıcı örnekler:

Gördüğünüz gibi, “Hala” ve “Hâlâ” artık sesteş değil. Eğer sorularda böyle bir ayrım görürseniz, unutmayın: Düzeltme işareti, kelimeleri birbirinden ayırır ve sesteşlik durumunu ortadan kaldırır.

Günlük Hayattan Sesteş Kelime Avı

Şimdi biraz pratik yapalım. Türkçede sıkça kullandığımız ve birden fazla anlamı olan sesteş kelimeleri ve kullanımlarını inceleyelim:

1. At

• Hayvan: Çiftlikte iki tane güçlü at vardı.
• Fırlatmak (Fiil): Elindeki topu hemen bana at.

2. Gül

• Çiçek: Anneler Günü’nde ona kırmızı bir gül aldım.
• Gülmek (Fiil): Bütün gün anlattığı fıkralara güldük.

3. Dal

• Ağacın Kolu: Kuş, ağacın en yüksek dalına kondu.
• Suya Girmek (Fiil): Deniz çok güzeldi, hemen suya daldım.
• Alan/Branş: Tıbbın hangi dalında uzmansınız?

4. Kaz

• Hayvan: Köyde beslediğimiz koca bir kaz ailesi var.
• Toprağı Eşmek (Fiil): Bahçeye fidan dikmek için çukur kaz.

5. Ben

• Kişi Zamiri: Bu ödevi ben tek başıma yaptım.
• Cilt Lekesi: Yüzündeki küçük ben ona çok yakışıyordu.

Sesteş Kelimeler ve Ekler: Dikkat Edilmesi Gerekenler

Peki, bir kelime ek aldığında sesteşliğini kaybeder mi? Hayır, kelimenin kökü sesteş olduğu sürece, aldığı ekler onun sesteş olma özelliğini değiştirmez. Önemli olan, kelimenin temel anlamının iki farklı köke dayanmasıdır.

Örneğin, “kır” kelimesi sesteştir (kırmak fiili ve kırsal alan ismi).

• Kırsal Alan: Pazar günü piknik için kırlık alana gittik. (Kök: Kır)
• Kırmak Eylemi: Vazoyu yanlışlıkla kırdım. (Kök: Kır)

Bu kelimelere ek getirelim:

• Kırsal Alan: Kırda yaşayanlar…
• Kırmak Eylemi: Kırılgan bir yapıya sahip.

Gördüğünüz gibi, ekler sadece anlamı tamamlar ama kelimenin kökündeki sesteşliği ortadan kaldırmaz.

Peki, Sesteş Kelimeleri Nasıl Ayırt Edeceğiz?

Bu tamamen cümlenin bağlamıyla alakalı. Cümledeki diğer kelimeler, bize ipucu verir. Tıpkı bir yapbozun parçaları gibi, kelimeler birbirini tamamlar. Bir kelimeyi gördüğünüzde hemen “Acaba bu kelimenin başka bir anlamı var mı?” diye düşünün. Eğer varsa ve o anlam cümleye uymuyorsa, doğru yoldasınız demektir.

Unutmayın, Türkçe zengin bir dildir. Bu zenginlik bazen kafa karıştırıcı olabilir ama aynı zamanda dilimizi çok daha eğlenceli hale getirir. Bol bol okuma yapmak ve cümle içinde kullanımlarına dikkat etmek, bu konunun en iyi ilacıdır.

Hadi şimdi, kafanıza takılan birkaç popüler soruyu da yanıtlayalım!