Fiilimsiler (Eylemsiler) Dünyası: İsim-Fiil, Sıfat-Fiil ve Zarf-Fiil Şifreleri

Fiilimsiler (Eylemsiler) Nedir?

Fiilimsiler, cümlede fiil anlamını koruyan ancak fiil gibi çekimlenemeyen (şahıs ve zaman eki alamayan) kelimelerdir. Bu kelimeler, cümle içinde isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılırlar. Temel olarak fiil kök veya gövdelerine özel ekler getirilerek oluşturulurlar ve cümlenin yüklemi olma görevini üstlenemezler. Fiilimsiler, cümleye akıcılık ve derinlik katar.

Merhaba gençler! Bugün Türkçe’nin belki de en çok kafa karıştıran ama aslında en eğlenceli konularından birini, Fiilimsileri (Eylemsileri) hallediyoruz. Eskiden bu konuyu anlamakta zorlanmış olabiliriz, ama söz veriyorum; bu dersten sonra Fiilimsiler sizin için sadece üç sihirli ek grubundan ibaret olacak. Hazırsanız, bu fiil kökenli kelimelerin nasıl isim, sıfat ya da zarf rolüne büründüğünü yakından inceleyelim!

Fiilimsilerin 3 Süper Gücü: Türlerine Göre Ayrım

Fiilimsiler, cümlede hangi görevi üstlendiklerine göre üç ana gruba ayrılır. Biz bu grupları süper kahramanların farklı güçleri gibi düşünebiliriz. Unutmayın, hepsinin ortak noktası: Hepsi bir fiilden türemiştir ve olumsuzluk eki (-ma/-me) alabilirler.

1. İsim-Fiil (Ad Eylem)

İsim-fiiller, fiillere getirilen eklerle onları cümle içinde isim (ad) görevinde kullanmamızı sağlar. Yani, bir eylemin adı haline gelirler. Örneğin, “koşmak” bir eylemken, “koşma” eylemin kendisinin adı olur.

Şifremiz: MâYışMaK

• -Ma / -Me: (Gülme, okuma)
• -Iş / -İş / -Uş / -Üş: (Bakış, gülüş)
• -Mak / -Mek: (Gelmek, gitmek)

Hayattan Örnekler:

Bizim ders çalışmak için odamıza kapanışımız saatler sürdü. (Burada ‘kapanış’ bir eylemin adıdır.)

En büyük zevkimiz, yaz akşamları dondurma yemek. (‘Yemek’ eylemin adıdır.)

Odanın duvarlarına yazı yazma artık yasaklandı. (‘Yazma’ eylemin adıdır.)

2. Sıfat-Fiil (Ortaç)

Sıfat-fiiller, adından da anlaşılacağı gibi, cümlede sıfat görevinde kullanılırlar. Yani, bir ismi nitelerler (önüne gelirler) ya da bazen ismi düşürerek onun yerine geçerler (adlaşmış sıfat-fiil).

Şifremiz: ANası MeZar DiKeR MiŞ

• -An / -En: (Gelen, okuyan)
• -Ası / -Esi: (Gezilesi, öpülesi)
• -Mez / -Maz: (Görünmez, bitmez)
• -Ar / -Er / -Ir / -Ur / -Ür / -Rr: (Koşar, güler)
• -Dık / -Dik / -Duk / -Dük: (Tanıdık, yaptığımız)
• -Acak / -Ecek: (Gelecek, okuyacak)
• -Mış / -Miş / -Muş / -Müş: (Unutulmuş, sararmış)

Hayattan Örnekler:

Bu yolda koşar adım gitmemiz gerekiyor. (‘Koşar’ kelimesi ‘adım’ ismini niteliyor.)

Masada sararmış yaprakları hemen kaldırdık. (‘Sararmış’ kelimesi ‘yaprak’ ismini niteliyor.)

Gelecek hafta sınavımız var, ona göre çalışalım. (‘Gelecek’ kelimesi ‘hafta’ ismini niteliyor.)

Adlaşmış Sıfat-Fiil Tuzağı

Gençler, sıfat-fiillerin en büyük numarası adlaşmaktır! Eğer nitelediği isim düşerse, sıfat-fiil o ismin görevini üstlenir.

Örnek: Gelen öğrenci içeri girdi. (Sıfat-fiil)

Örnek: Gelen içeri girdi. (Adlaşmış sıfat-fiil. Aslında “gelen kişi” demektir.)

3. Zarf-Fiil (Bağ Eylem)

Zarf-fiiller, cümlede zarf (belirteç) görevinde kullanılırlar. Yani, fiili veya fiilimsiyi zaman (ne zaman?) ya da durum (nasıl?) yönünden tamamlarlar. Zarf-fiillerin özel bir şifresi olmamakla birlikte, ekleri çok çeşitlidir ve fiile bağlanma görevini üstlenirler.

En Çok Kullanılan Zarf-Fiil Ekleri:

• -Ip / -İp / -Up / -Üp: (Gidip, koşup)
• -Arak / -Erek: (Gülerek, koşarak)
• -Ken: (Gülerken, uyurken)
• -Alı / -Eli: (Geleli, gideli)
• -Madan / -Medan: (Durmadan, bakmadan)
• -Dıkça / -Dikçe: (Okudukça, yazdıkça)
• -R…Mez: (Gider gitmez, gelir gelmez)
• -A…A: (Güle güle, baka baka)

Hayattan Örnekler:

Öğretmenimiz gülerek içeri girdi. (Nasıl girdi? Gülerek. Durum zarfı.)

Siz konuşurken biz not alıyorduk. (Ne zaman not alıyorduk? Konuşurken. Zaman zarfı.)

O, memleketine gideli tam beş yıl oldu. (Ne zamandan beri? Gideli. Zaman zarfı.)

Dikkat Köşesi: Fiilimsilerdeki İki Büyük Tuzak

1. Kalıcı İsimler Tuzağı (İsim-Fiil)

Bu, sınavların en sevdiği tuzaktır! Bazı isim-fiil ekleri (-ma, -mek) zamanla bir eylemin adı olmaktan çıkıp, somut bir varlığın veya kavramın adı haline gelir. Bunlara kalıcı isim deriz ve artık fiilimsi sayılmazlar. Çünkü fiil anlamlarını tamamen kaybetmişlerdir.

Karşılaştırma Tablosu: Fiilimsi mi, Kalıcı İsim mi?

2. Çekimli Fiiller Tuzağı (Sıfat-Fiil)

Sıfat-fiil eklerinden bazıları (-mez, -ar, -dik, -ecek, -miş) aynı zamanda haber kiplerinin ekleriyle (geniş zaman, geçmiş zaman, gelecek zaman) ortaktır. Eğer bu ekleri alan kelime cümlenin yüklemi ise, o bir fiilimsi değil, çekimli fiildir.

Karşılaştırma:

• Fiilimsi: O, görünmez kazalardan korkardı. (Nasıl kaza? Görünmez kaza. Sıfat.)
• Çekimli Fiil: O, bu köyde asla görünmez. (Geniş zamanın olumsuzu. Yüklem.)
• Fiilimsi: Yarın gelecek misafirleri bekliyoruz. (Hangi misafir? Gelecek misafir. Sıfat.)
• Çekimli Fiil: Misafirler yarın gelecek. (Gelecek zaman kipi. Yüklem.)

Konuyu Toparlayalım: Fiilimsiler Özeti

Şimdi bütün bu bilgileri tek bir tabloda toplayıp zihnimizde netleştirelim. Unutmayın, fiilimsiyi bulmanın ilk adımı, kelimenin kökünün fiil olup olmadığını kontrol etmektir. İkinci adım ise, o kelimenin yüklem olup olmadığını kontrol etmektir.

Sevgili öğrenciler, gördüğünüz gibi Fiilimsiler konusu, ezberden çok mantık yürütmeyi gerektiriyor. Hangi kelimenin fiil kökenli olduğunu bulduktan sonra, yüklem olup olmadığına ve hangi eki aldığına bakmak yeterli. Bol bol örnek çözerek bu konuyu tamamen cebinize koyacağınıza eminim. Türkçe dersinde başarılar dilerim!