Türkçe’nin Gizli Kahramanı: Ek Fiil Konusu (Neden İsimler Yüklem Olur?)
Ek Fiil (İmek) Nedir?
Merhaba gençler, bugün dil bilgisi dünyasının en çok karıştırılan ama aslında mantığı çözülünce en tatlı konularından birini, Ek Fiil’i hallediyoruz. Ek fiil, Türkçede isim soylu sözcükleri (isim, sıfat, zamir) cümle içinde yüklem yapmaya yarayan ya da basit zamanlı fiillere eklenerek onları birleşik zamanlı fiil haline getiren, görünmez ama hayati bir yardımcı unsurdur. Temelde “i-” (imek) fiilinin ekleşmiş halidir ve her zaman cümlenin yüklem kısmında görev alır.
Ek Fiilin İki Temel Görevi: İsimler ve Fiiller
Ek fiilin iki temel görevi vardır. Bunları ayırırsak, Ek Fiil konusunda hata yapma ihtimalimiz sıfıra iner. Hadi, bu iki görevi de detaylıca inceleyelim:
1. Görev: İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak
Biliyorsunuz, Türkçede bir cümlenin yüklemi genellikle fiil olur. Peki, “O, çok çalışkan.” dediğimizde yüklem neden bir sıfat (çalışkan) olabiliyor? İşte tam bu noktada Ek Fiil devreye giriyor! Ek Fiil, isim, sıfat, zamir veya zarf gibi fiil olmayan sözcükleri yüklem yapma gücüne sahiptir.
Ek fiil, isimlere geldiğinde dört farklı zaman/kipte karşımıza çıkar:
- Belirli Geçmiş Zaman (Hikaye): İsim soylu sözcüğe -di, -tı, -du, -tü ekleri gelir. Bu ekler, geçmişte kesin olarak gerçekleşmiş bir durumu anlatır. Eskiden “idi” şeklinde ayrı da yazılırdı.
- Örnekler: Dün hava çok soğuktu. (Soğuk idi) / Ben çocukken çok yaramazdım.
- Belirsiz Geçmiş Zaman (Rivayet): İsim soylu sözcüğe -miş, -mış, -muş, -müş ekleri gelir. Bu ekler, durumu başkasından duyma veya sonradan fark etme anlamı katar. Eskiden “imiş” şeklinde ayrı da yazılırdı.
- Örnekler: Meğer o da bizim okuldanmış. / Sınavlar çok kolay olmuşmuş.
- Şart Kipi: İsim soylu sözcüğe -sa, -se ekleri gelir. Bu ekler, yüklemi bir koşula bağlar. Eskiden “ise” şeklinde ayrı da yazılırdı.
- Örnekler: Eğer yorgunsan, biraz dinlen. / Hava güzelse, dışarı çıkalım.
- Geniş Zaman: İsim soylu sözcüğe -dir, -tır, -dur, -tür ekleri gelir. Genellikle bir kesinlik veya genelleme bildirir. Gençler, dikkat! Bu ek, özellikle birinci ve ikinci tekil/çoğul şahıslarda (ben, sen, biz, siz) genellikle düşer ve gizli kalır.
- Örnekler: Türkiye’nin başkenti Ankara‘dır. / Ben bu işte yeniyim (Yeniyimdir). / Sen de çok akıllısın (Akıllısındır).
Ek Fiilin İsimleri Yüklem Yapma Tablosu
İşte Ek Fiilin isimlere nasıl zaman kattığını gösteren, akılda kalıcı özet tablomuz. Bu tabloyu defterinize not edin!
| Ek Fiil Zamanı | Ekleşmiş Hali | Eski Hali | Örnek Yüklem |
|---|---|---|---|
| Görülen Geçmiş (Hikaye) | -di, -tı | idi | Çok uykuluydu. |
| Duyulan Geçmiş (Rivayet) | -miş, -mış | imiş | Hava çok sıcakmış. |
| Şart Kipi | -sa, -se | ise | Zekiyse çözer. |
| Geniş Zaman | -dir, -tır (Gizli olabilir) | – | O, iyi bir öğrencidir. |
2. Görev: Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapmak
Bu görev, Ek Fiil’in ikinci süper gücüdür. Birleşik zamanlı fiil ne demek? Bir fiilin iki farklı zaman eki alması demek! Eğer bir fiil köküne sadece bir tane zaman eki (-yor, -di, -ecek vb.) gelirse o basit zamanlıdır. Ama biz bu basit zamanlı fiilin üzerine bir de Ek Fiil eklersek, hop! Fiilimiz birleşik zamanlı olur.
Ek fiil, basit zamanlı fiile gelerek üç farklı birleşik zaman oluşturur:
- a) Hikaye Birleşik Zaman: Fiil + Zaman Eki + -di (idi).
- Bu yapı, geçmişte yapılan bir eylemin hikayesini anlatır.
- Örnek: Geliyordu (Şimdiki zamanın hikayesi) / Okuyacaktı (Gelecek zamanın hikayesi).
- Kural: Fiil köküne önce zaman eki (şimdiki, gelecek, geniş) gelir, sonra Ek Fiil’in hikayesi (-di) eklenir.
- b) Rivayet Birleşik Zaman: Fiil + Zaman Eki + -miş (imiş).
- Bu yapı, geçmişte yapılan bir eylemin rivayet edildiğini (duyulduğunu) belirtir.
- Örnek: Çalışıyormuş (Şimdiki zamanın rivayeti) / Gelirmiş (Geniş zamanın rivayeti).
- Kural: Fiil köküne önce zaman eki gelir, sonra Ek Fiil’in rivayeti (-miş) eklenir.
- c) Şart Birleşik Zaman: Fiil + Zaman Eki + -se (ise).
- Bu yapı, eylemin gerçekleşmesini bir şarta bağlar.
- Örnek: Gelirse (Geniş zamanın şartı) / Geldiyse (Geçmiş zamanın şartı).
- Kural: Fiil köküne önce zaman eki gelir, sonra Ek Fiil’in şart kipi (-se) eklenir.
Önemli Bir Uyarı! (Karıştırmayalım):
Gençler, en başta yapılan hatayı unutmayın: “Gittim” kelimesindeki -di eki, Ek Fiil değildir! O, gitmek fiilinin basit zamanlı çekimidir (Görülen Geçmiş Zaman). Ama “Öğrenciydim” dediğimizde, isim olan “öğrenci” kelimesine gelen -di eki, Ek Fiil’dir. Ek Fiil, daima kendinden önceki sözcüğe yeni bir işlev katar.
Ek Fiilin Olumsuzu ve Sorusu Nasıl Yapılır?
Ek fiil, olumsuz yapılırken genellikle “değil” sözcüğünden yardım alır. Soru yapılırken ise “mi” soru edatını kullanırız.
1. Olumsuz Yapı: Değil
İsim cümlelerinde Ek Fiil’in olumsuzunu yapmak çok kolaydır. Tek yapmamız gereken, yüklemden hemen önce “değil” kelimesini kullanmak ve Ek Fiil ekini bu “değil” kelimesine getirmektir.
- Olumlu: Hava soğuktu.
- Olumsuz: Hava soğuk değildi.
- Olumlu: O, başarılıdır.
- Olumsuz: O, başarılı değildir.
2. Soru Yapısı: Mi
Soru yaparken ise meşhur soru edatımız “mi” devreye girer. “Mi” edatı daima ayrı yazılır ve Ek Fiil ekleri “mi” edatına eklenir.
- Örnek: O, öğretmen miydi?
- Örnek: Sen de mi yorgunsun? (Burada ek fiilin geniş zamanı ‘sin’ edata eklenmiştir.)
Sevgili öğrenciler, Ek Fiil konusu bittiğinde artık isimleri yüklem yapabilen, fiillere iki kat zaman gücü veren bu minik ama etkili yardımcıyı çok daha iyi tanıyorsunuz. Bol bol alıştırma yapmayı unutmayın. Türkçe, pratik yaptıkça güzelleşir!
