Fiilimsi mi, İsim mi? Kalıplaşmış İsim-Fiilleri Karıştırmaktan Kurtuluyoruz!
Merhaba gençler, bugün fiilimsilerin kılık değiştiren kahramanlarını, yani kalıplaşmış isim-fiilleri masaya yatırıyoruz!
Kalıplaşmış isim-fiil, fiilden türeyen ve normalde bir eylemi ifade etmesi gereken kelimelerin, zamanla eylem anlamını tamamen kaybederek somut veya soyut bir varlığın, nesnenin ya da kavramın adı haline gelmesidir. Bu kelimeler artık fiilimsi (eylemsi) sayılmazlar, cümle içinde sadece isim (ad) görevini üstlenirler. Bu durumu, bir kelimenin emekli olup yeni bir mesleğe başlamasına benzetebiliriz.
Türkçe, kelimeleri dönüştürmeyi çok seven bir dil. Fiilimsiler (eylemsiler) de bu dönüşümün en önemli araçlarından. Ama bazen bir kelime o kadar çok kullanılıyor ki, artık eylem olmayı bırakıp, bildiğimiz bir nesnenin ya da olayın kalıcı ismi haline geliyor. İşte biz bunlara Kalıcı İsim diyoruz.
İsim-Fiil (Ad Eylem) Nedir? Kısa Bir Hatırlatma
Kalıcı ismi anlamadan önce, asıl konumuz olan isim-fiili bir hatırlayalım. İsim-fiil, fiillere gelen özel eklerle (-ma / -me, -ış / -iş / -uş / -üş, -mak / -mek) türeyen ve cümlede isim gibi davranan kelimelerdir. Bunlar hala eylem özelliklerini taşırlar; yani bir işi, oluşu veya hareketi bildirirler.
Örneklerle görelim:
- Bu soruyu çözmek (fiilimsidir, eylem devam ediyor) onun için zor oldu.
- Onun gülüşü (fiilimsidir, eylem devam ediyor) beni çok mutlu etti.
- Akşam yemek (fiilimsidir, eylem devam ediyor) hazırlama işini bana verdiler.
Peki, bu kelimeler ne zaman ‘emekli’ olup kalıcı isim oluyor? İşte bütün mesele bu!
Kalıcı İsim Olmanın Sırrı: Eylem Anlamını Kaybetmek
Bir kelimenin kalıplaşmış isim-fiil olabilmesi için, artık bir eylemi değil, o eylemin sonucunda ortaya çıkan kalıcı bir nesneyi, aracı veya kavramı adlandırması gerekir.
En Sevdiğimiz Örnek: Yemekler ve Tatlılar
Gençler, bu konuyu anlamanın en lezzetli yolu mutfaktan geçer! Türk mutfağında isim-fiil ekleri almış ve kalıcı isim olmuş pek çok kelime var:
- Dolma: Artık bir eylem (içine doldurma) değil, bildiğimiz yemeğin adıdır.
- Dondurma: Artık bir eylem (dondurma işlemi) değil, yazın yediğimiz tatlının adıdır.
- Sarma: Artık bir eylem (bir şeyi sarma) değil, asma yaprağı yemeğinin adıdır.
Bu örneklerde, “dolma” kelimesini gördüğünüzde aklınıza “bir şeyi doldurmak” eylemi değil, tenceredeki yemeğin kendisi gelir. Bu, kelimenin kalıcı isim olduğunun en büyük kanıtıdır.
Kritik Ayırt Etme Yöntemi: Olumsuzluk Eki Testi
Bir kelimenin isim-fiil mi yoksa kalıplaşmış isim mi olduğunu anlamanın en pratik ve hatasız yolu, o kelimeye olumsuzluk eki olan (-ma / -me) getirmeye çalışmaktır.
1. Eğer Kelime Fiilimsi İse:
İsim-fiiller, hala eylem özelliklerini korudukları için olumsuzluk eki alabilirler.
- Onun gülüşü (olumlu) / Onun gülmeyişi (olumsuz) – Fiilimsi!
- Bu problemi çözmek (olumlu) / Bu problemi çözmemek (olumsuz) – Fiilimsi!
2. Eğer Kelime Kalıplaşmış İsim İse:
Kalıcı isimler, artık eylem olmadıkları için olumsuzluk eki alamazlar. Eğer zorla eklemeye çalışırsanız, cümle anlamsız veya komik olur.
- Pazardan ekmek aldım. (Eylem değil, yiyecek) / Pazardan ekmemek aldım. (Anlamsız!) – Kalıcı İsim!
- Odaya yeni bir çakmak aldık. (Eylem değil, araç) / Odaya yeni bir çakmamak aldık. (Anlamsız!) – Kalıcı İsim!
Bu test, sınavda karşınıza çıkan her kelime için en güvenilir pusulanız olacaktır. Unutmayın, kalıplaşmış isimler eylem yapmayı bırakmış, bir varlığın kimliğini kazanmıştır.
Karşılaştırmalı Tablo: Fiilimsi mi, Kalıcı İsim mi?
İşte size, aynı ekleri aldığı halde anlamları tamamen değişen kelimelerin karşılaştırması. Bu tabloyu aklınızın bir köşesine yazın!
| Kelime | Cümledeki Kullanımı | Test (Olumsuzluk Eki) | Sonuç |
|---|---|---|---|
| Giriş | Binanın girişi çok kalabalıktı. | Binanın *girmeyişi* (Anlamsız) | Kalıcı İsim (Yerin Adı) |
| Giriş | Sınava erken girişi yasakladılar. | Sınava erken girmeyişi yasakladılar. (Anlamlı) | İsim-Fiil (Eylem) |
| Danışma | Yeni müdürle danışma toplantısı yaptık. | Yeni müdürle danışmama toplantısı yaptık. (Anlamlı) | İsim-Fiil (Eylem) |
| Danışma | Kaybolan eşyamı danışmaya sordum. | Kaybolan eşyamı *danışmama* sordum. (Anlamsız) | Kalıcı İsim (Yerin Adı) |
| Kazanç | Bu işten büyük bir kazanç elde ettik. | Bu işten büyük bir *kazanmayış* elde ettik. (Anlamsız) | Kalıcı İsim (Miktar/Sonuç Adı) |
Kalıcı İsimler Hakkında Bilmemiz Gereken Diğer Noktalar
1. İsim Çekim Eklerini Alabilirler
Kalıplaşmış isimler, ad oldukları için diğer isimlerin alabildiği tüm çekim eklerini (çoğul eki, iyelik eki, hal ekleri) rahatlıkla alabilirler. Zaten bu da onların artık tam bir isim olduğunun göstergesidir.
- Bütün yemekler (çoğul eki) çok lezzetliydi.
- Çakmağım (iyelik eki) nerede?
- Bu girişten (hal eki) çıkış yok.
2. Kalıplaşma Sadece İsim-Fiillerde Olmaz
Gençler, dikkat! Kalıcı isim olma durumu sadece isim-fiil ekleri (-ma, -ış, -mak) alan kelimelerle sınırlı değildir. Sıfat-fiil eklerini alıp kalıcı isim olan kelimeler de vardır. Örneğin:
- Yakacak (odun, kömür) getirdik. (Aslında sıfat-fiil eki olan -acak/ecek almış ama kalıcı isim olmuş.)
- Bütün gelecekler (misafirler) için yer ayırdık. (Yine sıfat-fiil eki almış ama kalıcı isim olmuş.)
Ancak bu derste odak noktamız isim-fiil ekleriyle kalıplaşan kelimelerdi. Bu durumu da ek bilgi olarak aklınızın bir köşesinde tutun.
Sonuç ve Kapanış
Gördüğünüz gibi, kalıplaşmış isim-fiil konusu gözünüzü korkutacak kadar zor değil. Sadece kelimenin cümledeki görevine bakmanız ve en önemlisi, olumsuzluk eki testini uygulamanız yeterli. Eğer kelime, eylem anlamını tamamen kaybetmiş, somut bir varlığın veya bir yerin adı olmuşsa, o artık bizim için bir fiilimsi değil, tam teşekküllü bir isimdir.
Unutmayın, dil bilgisi kurallarını ezberlemek yerine, kelimelerin günlük hayattaki maceralarını takip ettiğimizde her şey çok daha kolaylaşır. Şimdi sıra sizde: Günlük hayatta gördüğünüz, isim-fiil eki alıp kalıcı isim olmuş 5 farklı kelime bulmaya çalışın. Başarılar!
