Kısaltmaların Yazımı: TDK Kuralları ve Ek Getirme Sırları!
Kısaltmaların Yazımı Nedir?
Kısaltmalar, bir kelimenin, terimin veya özel adın daha hızlı ve pratik bir şekilde ifade edilebilmesi için kullanılan harf gruplarıdır. Türkçede kısaltmalar, genellikle kurum adları, unvanlar veya ölçü birimleri şeklinde karşımıza çıkar. Kısaltmalara getirilen ekler, kısaltmanın türüne (büyük/küçük harfli) ve okunuşuna göre değişen özel yazım kurallarına tabidir. Bu kuralları öğrenmek, hem sınav başarımız hem de günlük iletişimimiz için çok önemlidir.
Merhaba gençler! Nasılsınız? Bugün, Türkçe derslerinin en kritik ve öğrencilerin en çok hata yaptığı ama aslında en keyifli konularından birini masaya yatırıyoruz: Kısaltmaların Doğru Yazımı!
Eski notlarınızda ya da internette gördüğünüz bazı bilgiler biraz karışık olabilir. Hatta bazıları maalesef yanlış. Ama merak etmeyin, biz şimdi bu konuyu öyle bir netleştireceğiz ki, bir daha kesme işareti mi gelecek, nokta mı konacak diye düşünmeyeceksiniz bile. Hazırsanız, kalemler kağıtlar hazırsa başlıyoruz!
Neden Kısaltma Kullanıyoruz? Dilin Tembelliği mi, Pratikliği mi?
Düşünün ki, her seferinde “Türkiye Büyük Millet Meclisi” yazmanız gerekiyor. Ne kadar yorucu, değil mi? İşte dil, bu tür uzun ifadeleri kısaltarak hem zamandan tasarruf ediyor hem de yazma işini pratikleştiriyor. Kısaltmalar, günlük hayatta ve akademik metinlerde hızımızı artıran küçük yardımcılarımızdır.
Ancak, bu kısaltmaları kullanırken TDK (Türk Dil Kurumu) kurallarına uymak zorundayız. Çünkü kural olmazsa herkes kafasına göre kısaltır, o zaman da iletişim kopar!
Kısaltmaların İki Büyük Ailesi: Büyükler ve Küçükler
Türkçede kısaltmalar temel olarak iki ana gruba ayrılır. Bu ayrım, hem noktalama işaretlerini hem de ekin nasıl geleceğini belirliyor. İşte kilit nokta burası!
Büyük Harflerle Yapılan Kısaltmalar (Kurum, Kuruluş Adları)
Bu kısaltmalar, genellikle kurum, kuruluş, devlet veya uluslararası örgüt adlarının her kelimesinin ilk harfi alınarak yapılır. Ve evet, bu kısaltmaların %99’una nokta *koymuyoruz*.
- Kural 1: Nokta Yok! TBMM, PTT, NATO, ASELSAN gibi kısaltmaların arasına veya sonuna nokta konmaz.
- Kural 2: İstisnalar (Unutulmaz İkililer): Bu kuralın sadece iki büyük istisnası var: T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe). Bunlar hariç, büyük harfli kısaltmalarda nokta kullanmak büyük bir hatadır!
- Kural 3: Okunuş Esastır! En önemli kural bu: Büyük harfli kısaltmalara ek getirilirken, kısaltmanın *açılımı* değil, *kısaltmanın kendisinin okunuşu* esas alınır ve kesme işareti kullanılır.
Örnekler:
Doğru: TRT’ye (Te-Re-Te’ye)
Yanlış: TRT’a (Televizyon Radyo Kurumu’na)
Doğru: TDK’nin (Te-De-Ke’nin)
Yanlış: TDK’nın (Türk Dil Kurumu’nun)
Püf Noktası: Kısaltmanın son harfinin okunuşuna dikkat edin. “K” harfi Türkçede “ka” diye değil, “ke” diye okunur. Bu yüzden TDK’ya değil, TDK’ye/TDK’nin demeliyiz!
Küçük Harflerle Yapılan Kısaltmalar (Kelime ve Unvanlar)
Bu kısaltmalar, genellikle bir kelimenin ilk birkaç harfi alınarak yapılır ve çoğu zaman sonuna nokta konur.
- Kural 1: Nokta Var! Küçük harfle yapılan kısaltmaların sonuna genellikle nokta konur. (Örn: Prof., Dr., Mah., Cad.)
- Kural 2: Açılım Esastır! Küçük harfli kısaltmalara ek getirilirken, kısaltmanın *okunuşu* değil, *kelimenin açılımı* esas alınır. Ayrıca, nokta zaten olduğu için kesme işareti kullanmayız!
Örnekler:
Doğru: Alm.dan (Almanca’dan)
Yanlış: Alm.dan (A-le-me’den)
Doğru: Prof.a (Profesör’e)
Yanlış: Prof.’e (Prof.’e)
Dikkat! Öğrencilerin en çok karıştırdığı kısaltmaların başında “vb.” (ve benzeri) ve “vs.” (vesaire) gelir. Her ikisi de küçük harfli kısaltmadır ve sonuna nokta konur.
Ölçü Birimlerine Özel Kural: Noktasız ve Kesmesiz!
Türkçede ölçü birimlerinin kısaltmaları (uluslararası standartlara uygun olarak) bambaşka bir kategoriye girer. Bunlar ne büyük harfli kısaltmalar gibi davranır ne de küçük harfli kısaltmalar gibi.
Ana Kural: Ölçü birimlerinin kısaltmalarına *kesinlikle* nokta konmaz ve ek getirilirken de kısaltmanın okunuşu esas alınır, ancak kesme işareti kullanılmaz.
Örnekler:
- Metre: m (m.) değil!
- Kilogram: kg (kg.) değil!
- Santimetre: cm (cm.) değil!
Ek Getirme:
Doğru: 5 kg’dan (beş kilogramdan)
Doğru: 10 cm’lik (on santimetrelik)
Yanlış: 5 kg.dan
Yanlış: 10 cm lik
Özet Tablo: Kısaltmaların Yazım Kuralları Karşılaştırması
Hadi gelin, bu üç kuralı aklımıza kazımak için şöyle bir tablo yapalım. Bu tabloyu defterinize not edin, sınavdan önce mutlaka göz atın.
| Kısaltma Türü | Nokta Kullanımı | Kesme İşareti Kullanımı | Ek Getirme Prensibi |
|---|---|---|---|
| Büyük Harfli (TDK, NATO) | Çoğunlukla kullanılmaz (T.C. ve T. hariç). | Kullanılır. | Kısaltmanın okunuşu esas alınır (TDK’ye). |
| Küçük Harfli (Prof., Dr.) | Kullanılır. | Kullanılmaz (Nokta zaten ayırır). | Kelimenin açılımı esas alınır (Prof.a). |
| Ölçü Birimleri (m, kg) | Kullanılmaz. | Kullanılır. | Kısaltmanın okunuşu esas alınır (kg’dan). |
Sık Yapılan Hatalar ve Doğruları
Gençler, bu konuda en çok bocaladığınız yerleri biliyorum. Gelin, bu hataları yakalayıp düzeltelim:
1. Son Harf Yanılgısı (K/Ka Hatası)
Türkçede “K” harfi, İngilizce’deki gibi “key” veya “ka” diye okunmaz. “Ke” diye okunur. Eğer kısaltmanın son harfi K ise, ekiniz E’li gelmelidir.
- Yanlış: MEB’ın (Me-Bı-n)
- Doğru: MEB’in (Me-Be’nin)
2. Noktalı Kısaltmaya Kesme İşareti Ekleme
Küçük harfli kısaltmalarda zaten nokta olduğu için, kesme işareti eklemek gereksizdir ve yazım hatasıdır.
- Yanlış: Prof.’ün
- Doğru: Prof.ün
3. Açılımı Okuma Zorunluluğu
Büyük harfli kısaltmalarda (TDK, PTT), kısaltmayı okumak zorundayken; küçük harfli kısaltmalarda (Dr., Mah.) açılımı okuyup ona göre ek getiririz.
- Doğru: 100 TL’nin (Te-Le’nin)
- Doğru: 50 Kr.un (Kuruşun)
Gördüğünüz gibi, kısaltmaların yazımı aslında mantıksal bir düzen üzerine kurulu. Eğer kısaltmanın hangi gruba ait olduğunu anlarsak, kuralı uygulamak çocuk oyuncağı!
Unutmayın, Türkçe dersi sadece sınav geçmek için değil, kendimizi doğru ifade etmek ve yazdıklarımızın karşı tarafça doğru anlaşılmasını sağlamak için de önemlidir. Bu kurallara dikkat ederek hem notlarınızı yükseltir hem de dilimizi daha güzel kullanmış oluruz. Hepinize başarılar dilerim!
