Yazım Kuralları Kampı: Herkesin Hata Yaptığı O Yerler! (TDK’ya Göre Güncel)

Yazım Kuralları Nedir ve Neden Önemlidir?

Yazım kuralları (imla kuralları), bir dildeki kelimelerin, cümlelerin ve metinlerin standart, herkesin anlayacağı biçimde kağıda veya ekrana aktarılmasını sağlayan temel düzenlemelerdir. Bu kurallar, okuduğumuz metinlerdeki anlam karmaşasını ortadan kaldırır, iletişimi güçlendirir ve yazdığımız şeyin ciddiyetini artırır. Tıpkı trafikteki işaretler gibi, yazım kuralları da dilin akışını sağlar ve herkesin aynı yolda ilerlemesine yardımcı olur.

Türkçeyi Düzgün Kullanmak Neden Bu Kadar Mühim?

Merhaba gençler! Nasılsınız? Bugün, Türkçe derslerinin belki de en can alıcı, en çok kafa karıştıran ama aslında en eğlenceli konusunu, yani yazım kurallarını hallediyoruz. Bizim dilimiz çok zengin, çok esnek; ama bu esneklik bazen bizi yanıltıyor.

Hepimiz sosyal medyada, mesajlaşmalarda kısaltmalar kullanıyoruz. Eyvallah, o ortamlar serbest bölge. Ama unutmayın ki, okulda, sınavlarda, dilekçelerde, hatta bir iş başvurusunda kullandığınız dil, sizin kimliğinizdir. Doğru yazmak demek, “Ben bu işi ciddiye alıyorum, düşüncelerimi net bir şekilde aktarabilirim” demektir. Türkçe dersi sadece not almak için değil, hayatımızın her alanında kendimizi doğru ifade etmek için var. Gelin, bu kuralları ezberlemek yerine, mantığını kavrayalım.

1. Büyük Harf Kullanımı: Kime Saygı Gösteriyoruz?

Büyük harf, yazıda bir saygı duruşu, bir vurgu noktasıdır. Her şeyden önce, her cümlenin başlangıcı büyük harfle başlar. Bu kuralı zaten biliyoruz. Peki, en çok nerede karıştırıyoruz? Tabii ki özel isimlerde ve unvanlarda!

Özel İsimler ve Onlara Gelen Ekler

Kişi adları, soyadları, coğrafi adlar (kıtalar, ülkeler, şehirler, mahalleler) büyük harfle başlar. Özel isimlere getirilen çekim ekleri daima kesme işaretiyle (‘) ayrılır.

• Örnekler: Ankara’ya, Türkiye’mizin, Yunus Emre’den.
• Uyarı: Kurum ve kuruluş adlarına gelen ekler (Türk Dil Kurumu, Milli Eğitim Bakanlığı) kesme işaretiyle ayrılmaz! (Türk Dil Kurumuna, Milli Eğitim Bakanlığına).

Unvanlar, Lakaplar ve Saygı Sözleri

Kişi adından önce veya sonra gelen unvanlar, lakaplar ve saygı sözleri büyük harfle başlar. Bunlar artık kişinin adı gibi kabul edilir.

• Büyük Yazılanlar: Mimar Sinan, Ayşe Hanım, Deli Ozan, Gazi Mustafa Kemal.
• Küçük Yazılanlar (Akrabalık): Akrabalık bildiren kelimeler (teyze, dayı, amca, hala) eğer lakap olarak kullanılmıyorsa küçük yazılır. Eğer lakap olarak kullanılıyorsa büyük yazılır.
• Karşılaştırma: Yarın teyzem bize gelecek. (Gerçek akraba, küçük harf) / Bizim mahallenin Nene Hatun’u, Ayşe Teyze. (Lakap, büyük harf)

Tarihler ve Özel Günler

Ay ve gün adları, eğer belirli bir tarih bildiriyorsa büyük harfle başlar. Eğer genel konuşuyorsak küçük yazarız.

• Belirli Tarih: Sınav, 15 Mayıs 2024 Çarşamba günü yapılacak.
• Genel Konuşma: Gelecek yılın mayıs ayında havalar ısınır.

2. Birleşik mi, Ayrı mı? Türkçenin En Zor Virajı

İşte sınavların ve günlük yazışmaların en çok hata yapılan kısmı. Kelimeleri ne zaman bitişik, ne zaman ayrı yazacağız? Aslında çok basit bir mantığı var: Eğer kelimeler birleşirken anlamını veya sesini kaybetmişse bitişik yazarız. Eğer iki kelime de kendi anlamını koruyorsa, ayrı yazarız.

Kural A: Anlam Kaybı Varsa (Bitişik Yazılır)

Birinci veya ikinci kelime, asıl anlamından uzaklaşmışsa, o kelime grubu artık yeni bir kavramı temsil ediyordur ve bitişik yazılır. (Özellikle hayvan, bitki, hastalık, araç adlarında bu kuralı sıkça kullanırız.)

• Örnekler: Denizaltı (su altı aracı, alt kelimesi yerin altı anlamını kaybetmiş), yalıçapkını (bir kuş türü), vezirköprüsü (bir yer adı), güvercinboynu (bir renk).

Kural B: Anlam Kaybı Yoksa (Ayrı Yazılır)

Eğer iki kelime de kendi anlamını koruyorsa, ayrı yazılır. Bu kural özellikle yer, zaman, yol ve araç bildiren kelimelerde geçerlidir.

• Yer Bildirenler: Havaalanı, yer altı, deniz yolu, çevre yolu. (Alt ve üst kelimeleri somut yer bildiriyor.)
• Zaman Bildirenler: Hafta sonu, gece yarısı, gün ortası.
• Durum Bildirenler: Art arda, baş başa, el birliği.

Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller

Etmek, olmak, eylemek, kılmak gibi yardımcı fiillerle kurulan fiillerde, eğer birleşme sırasında ses düşmesi (ünlü düşmesi) veya ses türemesi (ünsüz türemesi) varsa bitişik yazarız. Yoksa ayrı yazarız.

• Bitişik (Ses Olayı Var): Hissetmek (S türemesi), kaybolmak (I düşmesi), affetmek (F türemesi), emretmek (i düşmesi).
• Ayrı (Ses Olayı Yok): Fark etmek, yardım etmek, arz etmek, dans etmek.

3. Kısaltmalar ve Eklerin Yazımı: Teknik Detaylar

Kısaltmaların yazımı ve onlara gelen ekler, yazım kurallarının en teknik kısmıdır. Burada iki temel kuralı unutmuyoruz: Ekler, kısaltmanın okunuşuna göre gelir ve kesme işaretiyle ayrılır.

Büyük Harfli Kısaltmaların Ekleri

Kurum, kuruluş adlarının büyük harflerle yapılan kısaltmalarına ek getirirken, kısaltmanın son okunuşuna dikkat ederiz, kelimenin açılımına değil. Ve ekleri kesme işaretiyle ayırırız.

• Doğru: T.B.M.M.’ye (Te Be Me Me’ye)
• Yanlış: T.B.M.M.’ne (Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne)
• Doğru: A.B.D.’den (A Be De’den)
• Özel Durum: Türkçenin kısaltması olan TDK’nin yazımı kural dışıdır. Eskiden “TDK’nun” derdik, şimdi “TDK’nin” diyoruz. (Te De Ke’nin).

Ölçü Birimleri ve Küçük Harfli Kısaltmalar

Ölçü birimlerinin kısaltmalarına nokta konmaz ve ek getirilirken kısaltmanın okunuşu esas alınır.

• Örnek: kg’dan (kilogramdan), cm’ye (santimetreye).
• Unvanlar: Prof. (Profesör) ve Dr. (Doktor) gibi unvan kısaltmalarında nokta kullanılır.

4. Noktalama İşaretleri: Yazının Ritmi ve Nefesi

Noktalama işaretleri, yazdığımız metne ruh veren, okuyucunun nerede duracağını, nerede heyecanlanacağını gösteren sihirli işaretlerdir. Yanlış yerde kullanılan bir işaret, cümlenin anlamını tamamen değiştirebilir. (Hatırlayın o meşhur örneği: “Genç, kadına baktı.” ile “Genç kadına baktı.” arasındaki fark!)

Virgülün Görevleri (En Çok Hata Yapılan)

Virgül (,) cümlenin kahramanıdır. Görevlerini çok iyi bilmeliyiz:

• Eş görevli kelime ve kelime gruplarını ayırır. (Pazardan elma, armut, muz aldık.)
• Sıralı cümleleri ayırır. (Koştuk, yorulduk, sonunda eve vardık.)
• Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş özneyi belirtir. (Okulun en çalışkan öğrencisi olan Ayşe, sınav sonuçları açıklandığında büyük bir sevinç yaşadı.)
• Hitaplardan sonra konur. (Sevgili Öğrenciler, Değerli Veliler,)
• Uyarı: Tekrarlı bağlaçlardan (hem… hem, ne… ne, ya… ya) önce ve sonra virgül konmaz!

Nokta, İki Nokta ve Üç Nokta

• Nokta (.): Tamamlanmış cümlenin sonuna konur. Sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır (1. sıra, 2. kat).
• İki Nokta (:): Kendisinden sonra açıklama veya örnek verilecek cümlenin sonuna konur. İki noktadan sonra gelen kısım cümle ise büyük harfle başlar, örnek ise küçük harfle. (Örnek: Evde üç renk vardı: sarı, mavi ve kırmızı.)
• Üç Nokta (…): Yarım bırakılmış cümlelerin, söylenmek istenmeyen sözlerin veya alıntıların başı/sonu kesildiğinde kullanılır.
• Soru İşareti (?): Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna konur.
• Ünlem İşareti (!): Sevinç, korku, şaşkınlık gibi duyguları ifade eden cümlelerin sonuna konur.

5. Sık Karıştırılan Diğer Kurallar: Da/De ve Ki

Yazım kurallarında hepimizin en çok takıldığı iki küçük kelime var: Bağlaç olan “de/da” ve “ki”. Bu ikisinin bitişik mi yoksa ayrı mı yazılacağını anlamak için basit bir yöntemimiz var.

Bağlaç Olan -de / -da (Ayrı Yazılır)

Bağlaç olan -de / -da, cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmaz (biraz daralabilir ama mantık kalır). Bu ekler, kelimeye bitişik yazılmaz ve asla “te/ta” şekline dönüşmez.

• Örnek: Sen de mi geldin? (Sen mi geldin? – Anlam bozulmadı, ayrı yazılır.)
• Örnek: Kitapta kalemi unutmuş. (Kitap kalemi unutmuş? – Anlam bozuldu, bu yüzden bitişik yazılır ve yer bildirir.)

Bağlaç Olan Ki (Ayrı Yazılır)

Bağlaç olan ki, genellikle cümleye şaşırma, pekiştirme veya açıklama anlamı katar ve ayrı yazılır. (Öyle bir baktı ki, çok şaşırdım.)

Ancak, bazı ki’ler kalıplaşmıştır ve bitişik yazılır. Bunu hatırlamak için meşhur şifremiz var: SİMBOÇAM

• Sanki
• İllaki
• Mademki
• Belki
• Oysaki
• Çünkü
• Halbuki
• Meğerki

Bu kelimelerdeki “-ki”ler daima bitişik yazılır, gerisi ayrı!

Yazım Kuralları Özet Tablosu: Bitişik mi Ayrı mı?

Öğrenci arkadaşlar, bu tablo en çok karıştırılan ve TDK’nın güncellediği kelimeleri içeriyor. Bu kelimeleri ezberlemek yerine, mantığını (anlam kaybı var mı?) anlamaya çalışalım.