Aktarma ve Alıntı İşaretleri: Tırnak ve Kesme İşareti Kullanımı (Hata Yapma Devri Bitti!)
Aktarma ve Alıntı İşaretleri: Tırnak ve Kesme İşareti Nedir?
Aktarma (alıntı) işaretleri, bir başkasına ait sözü, düşünceyi veya belirli bir ifadeyi metin içinde okuyucuya olduğu gibi iletmek için kullandığımız noktalama araçlarıdır. Bu görevde en çok Tırnak İşareti (“ ”) kullanılırken, Kesme İşareti (‘) ise tırnak içine alınan özel adlara gelen çekim eklerini ayırmak gibi özel görevlerde devreye girer. Bu işaretlerin doğru kullanımı, yazılı anlatımımızın güvenilirliğini ve akıcılığını doğrudan etkiler.
1. Aktarma Cümlelerin Başrol Oyuncusu: Tırnak İşareti (” “)
Merhaba gençler! Türkçe’de en çok kafa karıştıran konulardan biri, başkasının sözünü nasıl aktaracağımızdır. Bu işin en temel kuralı şudur: Eğer birinin sözünü, cümlesini ya da yazısını birebir alıyorsak, o sözü hemen tırnak işaretlerinin arasına almalıyız. Tırnak işareti, o sözün VIP koruması gibidir; “Bu cümle bana ait değil, başkasına ait!” der.
Aktarma Cümlelerde Tırnak İşareti Kullanım Kuralları
Tırnak işaretini kullanırken dikkat etmemiz gereken birkaç önemli nokta var. Bu kuralları bilirsek, metinlerimiz hem daha anlaşılır hem de dil bilgisi açısından kusursuz olur.
- Doğrudan Aktarma: Bir kişinin sözünü değiştirmeden aktarırken kullanılır.
Örnek: Atatürk, “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” demiştir.
- Vurgulama ve Belirtme: Cümle içinde özellikle belirtmek istediğimiz bir kelimeyi, bir eserin adını veya bir kavramı vurgulamak için tırnak kullanırız.
Örnek: Bu derste “Yazım Kuralları” ünitesini bitirmemiz gerekiyor.
- Noktalama İşaretinin Yeri: Alıntı cümlenin içinde bulunan nokta, soru işareti, ünlem işareti gibi noktalama işaretleri, tırnak işaretinin içinde kalır.
Örnek: Öğretmenimiz, “Ödevini neden yapmadın?” diye sordu.
- Alıntının Sonuna Ek Getirme: Eğer tırnak içine aldığımız ifadeye (özel ad, eser adı vb.) Türkçe bir ek getiriyorsak, tırnak işareti kapandıktan sonra ek getirilir ve bu ek, kesme işaretiyle ayrılmaz.
Yanlış Kullanım: Ahmet’in “Sinekli Bakkal”‘ı çok güzeldi.
Doğru Kullanım: Ahmet’in “Sinekli Bakkal”ı çok güzeldi. (Burada kesme işareti kullanmıyoruz, çünkü tırnak işareti zaten ayırma görevini üstlenmiştir.)
2. Özel Görevli İşaret: Kesme İşareti (‘) ve Tırnak İlişkisi
Peki, alıntı yaparken kesme işareti ne zaman devreye giriyor? Kesme işareti, genellikle özel adlara gelen çekim eklerini ayırmak için kullanılır. Ancak, tırnak işaretinin olduğu yerde kesme işareti biraz geri planda kalır.
Kesme İşaretinin Kullanıldığı Özel Durumlar
Unutmayın, tırnak işareti bir alıntıyı tamamen çevrelerken, kesme işareti sadece kelimenin sonuna gelen ekleri ayırmak için kullanılır.
a. Tırnak İçine Alınan Özel Adlara Ek Getirilmesi
Eğer tırnak içine aldığımız ifade bir özel ad ise (bir şehir, bir kişi adı, bir kurum vb.) ve bu özel ada bir çekim eki getirilecekse, tırnak işaretinin kapanışından sonra kesme işareti kullanmayız. Tırnak işareti, kesme işaretinin görevini üstlenmiş olur.
Örnek: “İstanbul”a gittiğini söyledi. (Tırnak kapandıktan sonra kesme yok.)
b. Cümle Parçalarını Aktarırken Kesme İşareti
Bazen bir konuşmanın tamamını değil, sadece bir kısmını aktarırız. Bu durumda, alıntıyı kesip attığımız yerleri göstermek için üç nokta (…) kullanırız. Kesme işareti, bu bağlamda, alıntının arasına giren açıklayıcı kelimelerden sonra kullanılabilir. Ancak bu, daha çok akademik metinlerde karşılaşılan bir durumdur. Günlük dilde ve sınavlarda ise en çok tırnak işaretinin kullanımı sorulur.
Tırnak İçinde Tırnak: Tek Tırnak İşareti (‘ ‘)
Şimdi gelelim biraz daha karmaşık bir duruma: Bir alıntının içinde başka bir alıntı yapmak! Diyelim ki, bir öğretmen bir öğrencinin sözünü aktarıyor, ama o öğrenci de kendi cümlesinde başka bir kitaptan alıntı yapmış. İşte bu durumda, dıştaki büyük alıntı için çift tırnak (” “), içteki küçük alıntı için ise tek tırnak (‘ ‘) kullanırız.
Örnek: Müdür, “Ali’nin dediği gibi, ‘Çok çalışan kazanır’ sözü bugün bir kez daha kanıtlandı,” diyerek ödülü takdim etti.
Gördüğünüz gibi, dışarıdaki söz müdüre ait, içerideki ‘Çok çalışan kazanır’ sözü ise Ali’nin (veya Ali’nin aktardığı bir söz). Bu durumda tek tırnak, içteki alıntıyı belirginleştirerek karmaşayı önler.
3. Neden Tırnak ve Kesme İşaretlerini Karıştırıyoruz?
Eski Türkçe notlarında veya bazı kaynaklarda “alıntı sözcüklerde kesme işareti” kuralını görebilirsiniz. Bu kural, genellikle Türkçeye yeni girmiş yabancı kelimeleri veya o metin içinde özellikle vurgulanmak istenen kelimeleri belirtmek için kullanılırdı (Örneğin: ‘pilav’ın, ‘pasta’ya). Ancak, güncel TDK kurallarına göre, tırnak işareti varken kesme işaretini kullanmak genellikle gereksizdir ve hata kabul edilir.
Temel Fark:
- Tırnak İşareti (” “): Bir cümlenin veya kavramın tamamını aktarmak veya vurgulamak için kullanılır.
- Kesme İşareti (‘): Özel adlara gelen çekim eklerini ayırmak için kullanılır.
Eğer bir kelimeyi vurgulamak istiyorsak (eskiden bazıları bunu kesme işaretiyle yapardı), doğru olan tırnak işareti kullanmaktır: “Dürüstlük” kavramını hayatınızın merkezine koyun.
4. Aktarma ve Alıntı İşaretleri Karşılaştırma Tablosu
Bu tablo, hangi işareti ne zaman kullanacağımızı netleştirecek. Burası, sınav öncesi son bakış noktanız olsun!
| İşaret | Görev Alanı | Kullanım Örneği | Ek (Çekim Eki) Durumu |
|---|---|---|---|
| Çift Tırnak (” “) | Doğrudan Aktarma (Cümle) | Öğretmen: “Sınav kolaydı.” | Eğer alıntıya ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz. (“Kolaydı” dedi.) |
| Tek Tırnak (‘ ‘) | Tırnak İçinde Alıntı (İkincil Alıntı) | “Dostoyevski’nin ‘Suç ve Ceza’sı…” | Tek tırnak, sadece iç alıntıyı çevreler. |
| Kesme İşareti (‘) | Özel Ada Gelen Ek | Ahmet’in, Türkiye’ye | Tırnak içine alınmış özel adlarda, tırnak işareti bu görevi üstlendiği için kesme kullanılmaz. |
| Üç Nokta (…) | Kısaltılmış Alıntı | “…özgürlük her şeydir.” | Alıntının bir kısmının atlandığını gösterir. |
5. Alıntı ve Aktarma Hatalarını Bitiren 5 Pratik Kural
Haydi, bu konuyu artık tamamen cebimize koyalım. Bu beş kuralı aklınızdan çıkarmayın:
Kural 1: Alıntıyı Tırnak Kapatır, Noktayı İçeride Bırakır
Alıntı bir cümle ise, o cümlenin sonundaki noktalama işareti (nokta, soru, ünlem) mutlaka tırnak işaretinin içinde kalır.
- Yanlış: “Bu çok önemli”.
- Doğru: “Bu çok önemli.”
Kural 2: Özel Adlar Tırnak İçindeyse Kesmeye Gerek Yok
Eğer bir özel adı tırnak içine alıp vurguladıysak, ona gelen çekim ekini ayırmak için tekrar kesme işareti kullanmayız. Tırnak işareti zaten ayırma görevini görmüştür.
Örnek: Dedem, gençliğinde “Çanakkale”de savaşmış. (Tırnak var, kesme yok.)
Kural 3: Cümle İçi Vurguda Tek Tırnak Kullanma
Tek tırnak, sadece ve sadece bir alıntının içinde başka bir alıntı yapılıyorsa kullanılır. Tek başına bir kelimeyi vurgulamak için her zaman çift tırnak (” “) kullanmalıyız.
Kural 4: Kaynak Belirtirken İşaret Yok
Alıntının kaynağını parantez içinde belirtiyorsak (Örn: (Yahya Kemal, 1945)), bu kaynağın başına veya sonuna herhangi bir tırnak işareti ya da kesme işareti koymayız.
Kural 5: Dolaylı Aktarmada Tırnak Yok
Eğer birinin sözünü birebir aktarmayıp, kendi cümlelerimizle özetleyerek aktarıyorsak (dolaylı anlatım), tırnak işareti kullanmayız.
Örnek (Dolaylı): Öğretmenimiz, ödevlerimizi zamanında yapmamız gerektiğini söyledi. (Tırnak yok.)
Unutmayın sevgili öğrenciler, noktalama işaretleri yazının trafik kuralları gibidir. Bu kurallara uyduğumuzda, metinlerimiz akıcı olur ve okuyucu tam olarak ne demek istediğimizi anlar. Bol bol örnek çözerek bu konuyu pekiştirelim!
