Yazım Kuralları: Alıntı Kelimeler ve Yabancı Misafirler Nasıl Yazılır?

Merhaba Gençler, Bugün Yazım Kurallarını Netleştiriyoruz!

Merhaba gençler! Türkçe dersinin en kritik ve belki de en havalı konularından birini, yazım kurallarını hallediyoruz. Özellikle teknoloji çağında, metinlerimize giren yabancı kelimeler ve başkalarının sözlerini aktarırken kullandığımız alıntılar, bazen kafamızı karıştırabiliyor. Ama merak etmeyin, bu dersin sonunda hem tırnak işaretini hem de o İngilizce kelimelere gelen ekleri doğru kullanmayı öğreneceğiz. Başlayalım mı?

Yazım kuralları, metinlerin anlaşılırlığını ve güvenilirliğini sağlayan temel kurallar bütünüdür. Özellikle başka kaynaklardan alınan sözleri (alıntıları) ve dilimize farklı dillerden geçmiş olan kelimeleri kullanırken bu kurallara uymak zorundayız. Alıntılarda tırnak işareti, yabancı kelimelerde ise Türkçeye uyum ve doğru ek kullanımı büyük önem taşır. Bu kurallara hakim olmak, yazılı iletişimimizi hem güçlü hem de hatasız yapar.

1. Yabancı Kelimelerle Dans: Dilimize Gelen Misafirler

Dilimiz yaşayan bir varlık olduğu için sürekli değişiyor ve gelişiyor. Özellikle internet ve sosyal medya sayesinde başka dillerden birçok kelime (genelde İngilizceden) günlük hayatımıza dahil oldu. Bu kelimeleri Türkçe bir metin içinde kullanırken, dilimizin yapısına uygun davranmalıyız. Biz buna “Türkçeleştirme” ya da “uyarlama” diyoruz.

A) Türkçe Sesi Kuralı: Misafiri Eve Uydurmak

Türkçede bulunmayan bazı harfler ve sesler var. Eğer bir kelime dilimize yerleşmişse, onu kendi alfabemizle ve kendi ses kurallarımızla yazarız. Örneğin, İngilizcedeki ‘sh’ sesini ‘ş’ olarak, ‘ch’ sesini ‘ç’ olarak yazarız. Bu, kelimenin orijinalini unutup, onu tamamen benimsemek demektir.

• Şoför: Orijinalinde Fransızcadaki “chauffeur” kelimesidir, ama biz onu Türkçenin sesine uydurmuşuz.
• Spor: İngilizcedeki “sport” kelimesi, bizdeki iki sessiz harfin yan yana gelme kuralına uymadığı için araya ‘u’ sesi almadan, direkt ‘spor’ olarak yerleşmiştir.
• Restoran: Fransızcadaki “restaurant” kelimesinin sonundaki ‘t’ sesi düşürülerek ve yazımı basitleştirilerek dilimize girmiştir.

Bu gibi kelimeler artık bizim öz malımız sayılır. Dolayısıyla bu kelimelere ek getirirken hiçbir özel kurala ihtiyacımız yok. Tıpkı “ev” kelimesine ek getirir gibi, “restoranda”, “sporun” şeklinde yazarız.

B) Ekler ve Kesme İşareti Macerası: ‘Kesme’ mi, ‘Ayırma’ mı?

İşte en çok hata yapılan yer burası! Yabancı kelimelere ek getirirken iki farklı durumla karşılaşırız:

1. Tamamen Türkçeleşmiş Kelimeler (Kesme İşareti Kullanılmaz)

Eğer bir kelime yukarıdaki örneklerdeki gibi tamamen Türkçeleşmiş, yani sözlüğe girmiş ve artık yabancı kökenli olduğu unutulmuşsa, ona ek getirirken kesme işareti (‘ ) kullanmayız. Çünkü o artık Türkçenin bir parçasıdır.

Örnekler:

• Atölye (atölyede)
• Tünel (tünelden)
• Şampanya (şampanyayı)

2. Hâlâ Yabancı Duran Kelimeler, Markalar ve Özel İsimler (Kesme İşareti Kullanılır)

Ancak bazı kelimeler, özellikle marka isimleri, teknolojik terimler veya henüz dilimize tam yerleşmemiş yabancı özel isimler, orijinal yazılışlarını korurlar. Bu tür kelimelere ek getirirken, kelimenin yabancı olduğunu belirtmek ve ekini ayırmak için kesme işareti kullanırız.

Örnekler:

• Facebook’ta (Facebook bir özel isim ve marka)
• Marketing’in (Marketing kelimesi Türkçede tam karşılığı olmadığı için hâlâ yabancı kabul edilir)
• Windows’u (Teknolojik özel isim)

PÜF NOKTASI: Eğer yabancı kelimeyi okuduğunuzda zorlanıyorsanız ve kelime bir özel isimse, büyük ihtimalle kesme işareti kullanmalısınız. Ancak her zaman kelimenin Türkçe karşılığını kullanmayı denemek en doğru yoldur. (Örn: Marketing yerine Pazarlama.)

Özet Tablo: Yabancı Kelimelerde Ek Kullanımı

Bu tablo, yabancı kelimelere ek getirirken kesme işaretini kullanıp kullanmayacağımızı netleştirecek. Hadi hep birlikte inceleyelim:

2. Alıntılar ve Tırnak İşaretleri Macerası

Alıntı yapmak, bir metne güç katan, yazımızı kanıtlarla destekleyen harika bir yöntemdir. Başkasının sözünü olduğu gibi aktardığımızda tırnak işaretini (” “) kullanırız. Ancak bu tırnak işaretleri ve noktalama işaretleri arasındaki ilişki biraz karmaşıktır. Gelin, bu karmaşayı çözelim.

A) Doğrudan Aktarım: Tırnaklar Devreye Giriyor

Eğer birinin sözünü hiç değiştirmeden, harfi harfine aktarıyorsak, o sözü tırnak içine almalıyız. Bu, okuyucuya “Bu söz bana ait değil, falanca kişiye ait” demenin en resmi yoludur.

Örnek:

Ünlü yazar, gençlere seslenirken, “Hayatta en önemli şey, ne olursa olsun merakınızı kaybetmemektir,” dedi.

B) Kafes İçinde Kafes: Tek Tırnak Kullanımı

Peki, aktardığımız sözün (büyük tırnaklar içinde) kendi içinde de bir alıntı varsa ne yapacağız? İşte o zaman tek tırnak işareti (‘ ‘) devreye girer. Tek tırnak, sadece tırnak içindeki tırnak için kullanılır.

Örnek:

Öğretmenimiz, “Dün okuduğumuz şiirde şair, ‘Gökyüzü neden bu kadar mavidir?’ diye sorarak aslında hayatın sırrını arıyor,” şeklinde açıklama yaptı.

(Burada şairin sözü (‘ ‘) tek tırnak içinde, öğretmenin tüm cümlesi (” “) çift tırnak içindedir.)

C) Noktalama İşaretleri Nereye Gelir? (En Kritik Kural!)

Alıntıyı bitiren nokta, soru işareti veya ünlem işareti tırnak işaretinin içinde mi kalır, yoksa dışına mı çıkar? Bu, tamamen aktarılan sözün durumuna bağlıdır.

Kural 1: Noktalama İşareti Alıntıya Aitse, Tırnak İÇİNDE Kalır.

Aktardığınız sözün kendi içinde bir soru, bir ünlem veya bir bitiş noktası varsa, bu işaret tırnak işareti kapatılmadan hemen önce konur.

• Babam her zaman şunu söylerdi: “Sakın pes etme!”
• Cemil, “Bu sorunun cevabını kim biliyor?” diye sordu.

Kural 2: Noktalama İşareti Ana Cümleye Aitse, Tırnak DIŞINA Çıkar.

Eğer alıntı sadece bir kelime, bir kavram ya da eksik bir ifadeyse ve cümlenin geri kalanı (yani soru sorma veya ünlem) size aitse, noktalama işareti tırnak kapatıldıktan sonra konur.

• Ona “özveri”nin ne anlama geldiğini sordum? (Soru sorma eylemi bana ait, “özveri” kelimesi alıntı.)
• Bu projeye “imkansız” demek ne kadar doğru! (Ünlem bana ait, “imkansız” kelimesi alıntı.)

HATIRLATMA: Eğer alıntı bir cümle değil de sadece bir kelimeyse, tırnak işaretleri yerine eğik yazı (italik) kullanmak da modern metinlerde sıkça tercih edilir. Ancak doğrudan aktarılan uzun cümlelerde mutlaka tırnak işareti kullanmalıyız.

3. Neden Bu Kurallara Uymalıyız? (Öz Türkçe ve Anlaşılırlık)

Bazı arkadaşlarımız, yabancı kelimeleri olduğu gibi yazmanın veya alıntılarda tırnak işaretini kafalarına göre kullanmanın ne zararı olduğunu sorabilir. Cevap çok basit: Anlaşılırlık ve dilimizin kimliği!

Bizim dilimiz, başka dillerden kelimeleri alırken bile onları kendi potasında eritmeyi başarabilmiş güçlü bir dildir. Gereksiz yere yabancı kelime kullanmak (plaza dili), metnin akıcılığını bozar ve okuyucuyu yorar. Türkçe karşılığı varken, o karşılığı kullanmak hem dilimize saygıdır hem de iletişimi güçlendirir.

Unutmayın, Türkçe yazım kuralları, metninizin ne kadar güvenilir ve profesyonel olduğunu gösterir. Bir makale, bir deneme veya hatta bir sosyal medya paylaşımı yazarken bu kurallara dikkat etmek, sizin ne kadar özenli olduğunuzu gösterir. Bizim görevimiz, bu güzel dili en doğru ve en temiz şekilde kullanmaktır.

Konuyu tam olarak anladığınızdan emin olmak için, şimdi de aklınıza takılabilecek birkaç hızlı soruyu cevaplayalım: