Az Gittik Uz Gittik: Pertev Naili Boratav’ın Masal Hazinesi ve Türk Halk Edebiyatı
Merhaba gençler, bugün Türkçenin en tatlı, en köklü konularından birine, masallara dalıyoruz!
Pertev Naili Boratav denilince aklımıza hemen Türk halk edebiyatının dev ismi gelmeli. Eğer “Az Gittik Uz Gittik” kitabını, İstanbul’a göç eden bir gencin maceralarını anlatan bir roman sanıyorsanız, hemen o bilgiyi bir kenara bırakalım. Bu eser, bizim kültürel mirasımızın en değerli parçalarından biri olan masalları bilimsel bir gözle inceleyen ve derleyen muhteşem bir çalışmadır. Boratav, bu kitapla bizi, yüzyıllardır anlatıla gelen hikayelerin derinliklerine götürür.
Az Gittik Uz Gittik Nedir? (Snippet Bait)
Az Gittik Uz Gittik, Türk halk bilimci Pertev Naili Boratav tarafından Anadolu’nun çeşitli yörelerinden derlenen masal ve halk hikayelerinin bilimsel bir incelemesidir. Bu eser, sadece masalların metinlerini içermekle kalmaz; aynı zamanda masalların konularına, yapısına, kahraman tiplerine ve içerdiği temel motiflere göre sınıflandırılmasını yaparak, Türk masal geleneğinin sistematik bir haritasını çıkarır. Eser, bu alanda yazılmış en temel başvuru kaynaklarından biridir.
Pertev Naili Boratav Kimdir? Neden Bu Kadar Önemli?
Pertev Naili Boratav (1907-1998), sadece bir edebiyatçı değil, aynı zamanda Türk folklorunun (halk bilimi) kurucu isimlerindendir. Bizim kültürümüzün sözlü geleneklerini kayıt altına alan, inceleyen ve onlara akademik bir kimlik kazandıran kişidir. Boratav, halk hikayelerinin, fıkraların ve özellikle masalların sadece eğlencelik olmadığını, aynı zamanda bir toplumun ruhunu, inançlarını ve tarihini yansıttığını gösterdi.
Boratav, “Az Gittik Uz Gittik” ve diğer eserleriyle şunu der bize: “Gençler, sizin dedelerinizin, ninelerinizin anlattığı her hikaye, bir hazinedir. Onları dinleyin ve koruyun.” O, bu masalları birer sanat eseri olarak görmemizi sağladı.
Az Gittik Uz Gittik’in Gerçek Konusu ve Yapısı
Bu kitapta, Boratav’ın topladığı yüzlerce masalın analizi yer alır. Peki, bir masal nasıl analiz edilir? İşte Boratav’ın bize gösterdiği yol:
1. Masalların Kaynakları ve Derleme Süreci
Boratav, masalları kütüphaneden değil, doğrudan Anadolu’nun köylerinden, kasabalarından, yani “kaynak kişiler”den dinleyerek kayda geçirmiştir. Bu, eserin değerini kat kat artırır. Kitap, masalların hangi yöreden geldiğini, kim tarafından anlatıldığını da not eder. Bu sayede biz de o dönemin anlatım dilini ve kültürel çeşitliliğini görebiliriz.
2. Masalların Sınıflandırılması: Boratav Sistemi
Bir masalı okumak kolaydır, ama yüzlerce masalı bir düzene sokmak zordur. Boratav, masalları konularına ve içeriklerine göre gruplara ayırır. Bu gruplama, masalların dünyasını anlamamız için çok önemlidir. Gelin, bu temel gruplara bir göz atalım:
| Masal Türü | Odak Noktası ve Özelliği | Örnek Konular |
|---|---|---|
| Hayvan Masalları | Hayvanların insan gibi konuştuğu, davrandığı ve genellikle bir ders verdiği türlerdir (Fabl). | Tilkinin kurnazlığı, kurdun açgözlülüğü, hayvanlar arasındaki çekişmeler. |
| Olağanüstü Masallar (Sihirli Masallar) | En çok bildiğimiz türdür. Gerçeküstü olaylar, devler, periler, sihirli nesneler, uçan halılar bu gruptadır. | Zümrüdüanka Kuşu, Kaf Dağı’na yolculuk, devlerle savaşan kahramanlar. |
| Zincirleme Masallar | Bir olayın başka bir olayı tetiklediği, genellikle kısa ve tekerleme şeklinde ilerleyen masallardır. | Tekrarlar ve ritmik anlatım ön plandadır. |
| Güldürücü Masallar (Fıkra Tipi) | Komik olaylar veya karakterler (Nasreddin Hoca, Bekri Mustafa gibi) üzerinden toplumsal eleştiri yapan masallardır. | Kurnazlık, saflık, günlük hayattaki aksaklıklar. |
3. Masalların Motifleri ve Tipleri
Bir masalı masal yapan, içindeki küçük ama tekrarlayan unsurlardır, biz bunlara motif diyoruz. Boratav, bu motifleri inceleyerek masalların evrensel yönlerini ortaya koyar. Mesela:
- Kırk Gün Kırk Gece Düğün: Mutlu sonun ve refahın motifidir.
- Üç Dilek Hakkı: Kaderin değişebileceği umudunu simgeler.
- Devler ve Cadılar: Kahramanın aşması gereken zorlukları temsil eden tiplerdir.
- Sihirli Yüzük/Kılıç: Kahramana güç veren, olağanüstü yardımcılardır.
Bu motifler sayesinde, dünyanın farklı yerlerindeki masalların bile aslında ne kadar birbirine benzediğini anlıyoruz. Bizim masallarımız da dünya masal haritasının çok önemli bir parçasıdır.
Bu Kitap Neden Okunmalı? (Edebiyat ve Kültür İçin)
Sevgili gençler, “Az Gittik Uz Gittik”i okumak sadece bir ödev değildir; bu, kendi kültürümüzün dilini öğrenmektir. Kitabı okuduğunuzda:
- Dil Bilinci Gelişir: Masalların temiz, akıcı ve öz Türkçe dilini keşfedersiniz.
- Kültürel Mirasın Farkına Varılır: Binlerce yıllık Türk sözlü geleneğinin nasıl korunduğunu ve incelendiğini görürsünüz.
- Analiz Yeteneği Güçlenir: Bir hikayeyi sadece dinlemek yerine, onu parçalarına ayırıp (motif, tip, konu) incelemeyi öğrenirsiniz. Bu, deneme ve makale yazma becerinizi de geliştirir.
- Hayal Gücü Beslenir: Kitaptaki masal örnekleri, sadece ders çalışmak yerine, edebiyatın o büyülü dünyasına yeniden girmenizi sağlar.
Unutmayın, Boratav gibi hocalar sayesinde biz bugün “Dede Korkut Hikayeleri”nden “Karagöz ve Hacivat”a kadar pek çok kültürel zenginliğimize sahip çıkabiliyoruz. Bu esere baktığınızda gördüğünüz şey, sadece eski hikayeler değil, aynı zamanda bizim kimliğimizin yapı taşlarıdır.
Hadi bakalım, Az Gittik Uz Gittik’i açın ve o masalların büyülü dünyasına bir adım atın. Keyifli okumalar dilerim!
