Fecr-i Ati Edebiyatı: Türk Edebiyatının İlk Bildirisi ve Ahmet Haşim’in Dünyası

Merhaba gençler, bugün edebiyatımızın en kısa ama en iddialı topluluğuna, Fecr-i Ati’ye bakıyoruz!

Fecr-i Ati Edebiyatı, 1909 yılında İstanbul’da bir araya gelen genç sanatçıların kurduğu ve Türk edebiyat tarihinde bir ilke imza atarak yayımladığı edebi bildirinin adıdır. Anlamı “Geleceğin Şafağı” olan bu topluluk, kendilerinden önceki Servet-i Fünun döneminin durağanlığına ve karamsarlığına tepki olarak ortaya çıkmıştır. Amaçları, Batı edebiyatındaki yenilikleri takip ederek Türk sanatına yepyeni bir soluk getirmekti.

Fecr-i Ati Nasıl Doğdu? (Servet-i Fünun’a Tepki)

Bizim edebiyat tarihimiz biraz da gençlerin “Yeter artık!” isyanlarıyla ilerlemiştir. Fecr-i Ati de tam olarak böyle bir isyanın ürünüdür. Hatırlarsanız, Servet-i Fünun dönemi, siyasi baskılar nedeniyle toplumsal konulardan uzaklaşmış, bireysel konulara sıkışıp kalmıştı. Bu durum genç sanatçıları sıkıyordu.

1909 yılında Hilal Matbaası’nda toplanan bir grup genç, edebiyatı Avrupa seviyesine çıkarmak için yola çıktı. Aslında ilk başta amaçları Servet-i Fünun dergisini ele geçirmekti, ancak sonra kendi yollarını çizmeye karar verdiler. Edebiyatımıza getirdikleri en büyük yenilik, bir araya gelip hedeflerini, ilkelerini ve sanat anlayışlarını maddeler halinde tüm kamuoyuna duyurmaları oldu. İşte bu, Türk edebiyatının ilk edebi bildirisi (beyannamesi) idi.

Neden “Geleceğin Şafağı”?

Bu topluluk, adından da anlaşılacağı gibi, karanlık bir dönemin ardından edebiyatın geleceğini aydınlatacaklarına inanıyordu. Ancak maalesef, bu şafak çok kısa sürdü. 1912’de dağıldılar. Peki, bu kadar iddialı bir topluluk neden sadece üç yıl dayandı? Cevabı, birazdan göreceğimiz temel ilkelerinde yatıyor.

Fecr-i Ati’nin Temel İlkeleri ve Sanat Anlayışı

Fecr-i Ati’ciler, kendilerinden önceki hiçbir topluluğu beğenmediler ve hepsini eleştirdiler. Onlar için sanat, ciddiyetle ve disiplinle yapılması gereken bir işti. İşte onların o meşhur bildiride geçen temel prensipleri:

• “Sanat Şahsi ve Muhteremdir.” (Sanat kişiseldir ve saygıdeğerdir.) Bu, onların en önemli sloganıydı. Yani sanat, toplumsal fayda için değil, sanatçının kendi bireysel duygularını ifade etmesi için yapılmalıdır.
• Edebiyatı Batı’nın (özellikle Fransa’nın) seviyesine yükseltmek istediler.
• Servet-i Fünun’u eleştirmelerine rağmen, dil konusunda onlardan çok da ileri gidemediler. Yine Ağır, süslü ve Sanatlı bir dil kullandılar.
• Şiirde ahenk ve musiki çok önemliydi. Bu nedenle Fransız şiir akımlarından Sembolizm ve Empresyonizm (izlenimcilik) akımlarından etkilendiler.
• Konu olarak; aşk, doğa, hüzün, ölüm, karamsarlık gibi bireysel temalara odaklandılar.

Ahmet Haşim: Fecr-i Ati’nin Tek Yıldızı

Fecr-i Ati topluluğunun dağılmasından sonra bile sanatını sürdüren ve bu dönemin ruhunu tek başına temsil eden isim, tartışmasız Ahmet Haşim’dir. Haşim, şiir anlayışıyla topluluğun bütün ilkelerini ete kemiğe büründürmüştür. Onun için şiir, anlamdan çok ahenktir. Ne diyordu Haşim?

“Şiirde mana aranmaz. Şiir, anlaşılmak için değil, hissedilmek için yazılır.”

Bu görüş, Haşim’in şiirlerini adeta bir resim veya bir müzik eseri gibi görmemizi sağlıyor. Akşam, şafak, göl, kızıl renkler ve hüzün onun en sevdiği imgelerdi.

Fecr-i Ati ve Servet-i Fünun Karşılaştırması (Kafaları Netleştirelim)

Gençler, bu iki topluluk arasındaki farkları netleştirmezsek sınavda kafamız karışır. İşte size temel karşılaştırma tablosu:

Fecr-i Ati Topluluğu Neden Dağıldı?

Geleceğin şafağı dedik ama bu topluluk çok çabuk söndü. Bunun birkaç temel sebebi var:

1. İddialı Ama Yetersiz

Çok büyük iddialarla yola çıktılar (“Her alanda yenilik getireceğiz,” “Servet-i Fünun’dan daha iyi olacağız”), ancak bu iddiaları gerçekleştirecek güçleri ve özgünlükleri yoktu. Getirdikleri yeniliklerin çoğu, Servet-i Fünun’un bir tekrarı gibiydi.

2. Milli Edebiyat Akımı’nın Gücü

1911 yılında Ömer Seyfettin ve Ziya Gökalp gibi isimlerin başlattığı “Milli Edebiyat” hareketi, sade dil ve yerli konulara odaklanıyordu. Toplum, savaşların ve sıkıntıların ortasında, süslü ve bireysel şiirlerden çok, kendi dertlerini anlatan, anlaşılır bir edebiyat istiyordu. Fecr-i Ati’nin ağır dili ve bireysel konuları, Milli Edebiyat’ın gölgesinde kaldı.

3. Topluluk İçindeki Anlaşmazlıklar

Ahmet Haşim hariç, topluluktaki çoğu yazar, Milli Edebiyat akımına kaydı. Örneğin, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay ve Celal Sahir Erozan gibi isimler, kısa sürede topluluktan ayrılarak sade dile yöneldiler.

Fecr-i Ati’nin Sanatçıları (Kimler Vardı Bu İşte?)

Bu topluluğun asıl başarısı, edebiyat dünyasına ileride çok büyük işler yapacak genç yetenekleri kazandırmasıdır. Ahmet Haşim dışındakiler, daha sonra farklı akımlara geçerek asıl şöhretlerini yakalamışlardır.

Topluluğun önde gelen isimleri şunlardır:

• Ahmet Haşim: Topluluğun en önemli ve kalıcı ismidir. Sembolizmi Türk şiirine yerleştirmiştir. (Eseri: Göl Saatleri, Piyale)
• Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Daha sonra Milli Edebiyat ve Cumhuriyet döneminin en büyük romancılarından biri oldu.
• Refik Halit Karay: Fıkra ve hikaye alanında önemli eserler verdi. (Kirpi mahlasıyla tanınır.)
• Şahabettin Süleyman, Emin Bülent Serdaroğlu, Tahsin Nahit: Topluluğun diğer önemli şairlerindendir.

Unutmayın gençler, Fecr-i Ati, kısa sürmüş olabilir ama Türk edebiyatına ilk bildiriyi (manifesto) getirmesi ve Ahmet Haşim gibi bir devi yetiştirmesi açısından çok değerlidir. Konuları karıştırmamak için anahtar kelimelerimiz: 1909, Bildiri, Sembolizm, Ahmet Haşim ve “Sanat Şahsi ve Muhteremdir.”

Şimdi bu konuyu iyice pekiştirelim ve aklınızdaki son soruları da çözelim.