Hafızaya Kazınacak Ders: İnkâr (Reddetme) ve Yadsıma (Sahiplenmeme) Cümleleri
Cümlede Anlam: İnkâr ve Yadsıma Nedir?
İnkâr ve yadsıma cümleleri, bir durumu, düşünceyi veya eylemi reddetme amacı güden anlam cümleleridir. İnkâr (Reddetme), bir bilginin veya olayın doğru olmadığını ifade ederken; Yadsıma (Sahiplenmeme) ise kişinin kendi yaptığı veya söylediği bir şeyi sonradan kabul etmemesi, yani sahiplenmemesi anlamına gelir. Bu cümleler genellikle olumsuzluk ekleri (-me, -ma) veya olumsuz anlam taşıyan kelimelerle (asla, hiç) kurulur.
Merhaba gençler, bugün kafaları karıştıran ama aslında mantığını bir kere kavradığımızda “Bu muymuş ya?” diyeceğimiz bir konuya, inkâr ve yadsıma cümlelerine el atıyoruz. Ders kitaplarında bu iki kavram yan yana durur ama aralarında çok keskin, çok önemli bir fark vardır. Gel seninle bu farkı günlük hayattan örneklerle, esprili bir dille çözelim ve bu konuyu defterin en güzel köşesine yazalım.
1. İnkâr (Reddetme) Cümleleri: “Hayır, O Ben Değildim!”
İnkâr, kelime anlamıyla “yok saymak” veya “bir şeyin doğru olmadığını söylemek” demektir. Bir başkasının söylediği bir sözü, bir olayı veya bir durumu kesin bir dille reddetmektir. Tıpkı dedikodunuzu yapan arkadaşınıza verdiğiniz sert cevap gibi düşünebilirsiniz.
Peki, İnkâr Cümleleri Nasıl Kurulur?
İnkâr cümlelerinde temel amaç, karşıdaki iddiayı tamamen çürütmektir. Bu yüzden cümlelerimiz genellikle olumsuzluk ekleri veya olumsuz anlam taşıyan belirteçlerle donatılır.
- Olumsuzluk Ekleri (-me, -ma, -mez, -maz): Eylemin gerçekleşmediğini belirtir.
- Olumsuzluk Belirten Kelimeler: Asla, hiç, hiçbir zaman, değil gibi kelimelerle anlamı güçlendiririz.
Günlük Hayattan İnkâr Örnekleri
Diyelim ki, sınıfta bir tartışma çıktı ve sana haksız yere suç atılıyor. Senin verdiğin cevaplar inkâr cümlesidir:
Örnek 1: “O kalemi ben almadım ki! Masada duruyordu.” (Başkası sana ‘sen aldın’ diyor, sen reddediyorsun.)
Örnek 2: “Bana söylenenleri hiçbir zaman unutmadım.” (Unuttuğun iddia ediliyor, sen reddediyorsun.)
Örnek 3: “Dün akşamki maçta yenilen takım biz değildik.” (Yanlış bir bilgi düzeltiliyor.)
2. Yadsıma (Sahiplenmeme) Cümleleri: “Bu Benim Eserim Değil!”
İşte konunun kilit noktası! Yadsıma, inkârdan farklıdır. Yadsıma, bir kişinin kendi yaptığı, söylediği veya kendisine ait olan bir şeyi sonradan reddetmesidir, yani sahiplenmemesidir. Sanki bir suçu işlemişsin ama “Yok canım, ben yapmadım ki!” diyerek sıyrılmaya çalışıyorsun.
Yadsıma, genellikle geçmişte yapılan bir eylemin sorumluluğunu üstlenmekten kaçınma anlamı taşır. Bu yüzden yadsıma cümlelerinin arkasında hep bir “pişmanlık” veya “kaçış” kokusu vardır.
Yadsıma Cümlelerinin Kurulumu
Yadsıma cümleleri de genellikle olumsuzluk ekleriyle kurulur, ancak anlam katmanı daha derindir: Kişi, aslında yaptığı bir şeyi reddeder.
Günlük Hayattan Yadsıma Örnekleri
Kırılan vazoyu kimin kırdığı soruluyor. Sen kırmışsın ama sorumluluktan kaçıyorsun:
Örnek 1 (Klasik): “O sözleri ben söylemedim, yanlış anlaşılmışım.” (Aslında söylemiş ama şimdi kabul etmiyor.)
Örnek 2: “Bu kadar başarılı bir projenin benim fikrim olduğunu söyleyemem.” (Kendi başarısını bile tevazu veya korkuyla reddediyor.)
Örnek 3: “O zamanlar yaptığım hataların bana ait olduğunu düşünmüyorum.” (Geçmişteki eyleminin sorumluluğunu reddediyor.)
3. İnkâr ve Yadsıma Arasındaki O İnce Çizgi
Öğretmenler olarak bu iki kavramı neden sürekli karşılaştırıyoruz? Çünkü ikisi de olumsuzluk içeriyor, ikisi de reddetme amacı taşıyor. Ama aralarındaki fark, cümlenin sahibinin eyleme ne kadar dahil olduğuyla alakalıdır. Eğer eylem veya söz, cümleyi kuran kişiye aitse ve o kişi bunu reddediyorsa, orada YADSIMA vardır. Eğer reddedilen şey, cümleyi kuran kişiye ait değilse, orada İNKÂR vardır.
Hadi gel, bu ayrımı bir tablo üzerinde netleştirelim. Bu tabloyu defterine altın harflerle yazmalısın!
| Özellik | İnkâr (Reddetme) | Yadsıma (Sahiplenmeme) |
|---|---|---|
| Temel Amaç | Başkasına ait bir iddiayı veya bilgiyi reddetmek. | Kişinin kendi yaptığı veya söylediği bir şeyi reddetmek/kabul etmemek. |
| Eylemin Sahibi | Reddedilen eylem, cümleyi kurana ait değildir. | Reddedilen eylem, cümleyi kurana aittir (sorumluluktan kaçılır). |
| Anahtar Soru | Bu doğru mu? (Hayır, doğru değil!) | Bunu sen mi yaptın? (Hayır, ben yapmadım!) |
| Örnek Cümle | Dünya’nın Güneş etrafında döndüğü yanlış değildir. | Bu kadar erken yattığımı hatırlamıyorum. |
4. Dikkat! Tuzağa Düşme: Her Olumsuz Cümle Yadsıma mıdır?
Hayır, tabii ki değil! Bu, öğrencilerin en çok düştüğü tuzaktır. Bir cümlenin inkâr veya yadsıma olabilmesi için, cümlenin bir iddiaya, bir suça ya da bir duruma karşı bir REDDİYECİ anlam taşıması gerekir. Sadece eylemin gerçekleşmediğini belirten cümleler, sadece “olumsuz cümle”dir.
Sadece Olumsuz Cümle Örnekleri
Bu cümlelerde herhangi bir iddiayı reddetme, sahiplenmeme veya çürütme amacı yoktur. Sadece eylemin yapılmadığı belirtilir:
- Bugün hava yağmurlu değildi. (Sadece durumu bildiriyor.)
- Okuldan sonra eve gelmeyeceğim. (Gelecekteki eylemi bildiriyor.)
- Çantamda silgi yok. (Sadece durumu bildiriyor.)
Bu cümleler, bir tartışmanın veya bir iddianın parçası olmadıkça, sadece olumsuzluk ifade ederler. İnkâr ve yadsıma ise her zaman bir karşı çıkış, bir itiraz içerir.
5. Pratik Zamanı: Günlük Hayattan Senaryolar
Şimdi konuyu tamamen oturtmak için birkaç senaryo üzerinden gidelim. Sen de içinden benimle birlikte karar ver.
Senaryo 1: Kitap Kapağı
Durum: Kütüphaneden aldığın kitabın kapağı yırtılmış. Kütüphane görevlisi sana “Kitabı sen mi yırttın?” diye soruyor.
Cümle: “Kitabın kapağını ben yırtmadım, aldığımda da öyleydi.”
Analiz: Yırtma eylemi sana ait miydi? Hayır. Sen sadece sana atfedilen suçu reddediyorsun.
Sonuç: İNKÂR CÜMLESİ.
Senaryo 2: Geçmişteki Sözler
Durum: 3 yıl önce çok sevdiğin bir arkadaşına kırıcı bir söz söylemişsin. Şimdi arkadaşın sana o sözü hatırlatıyor.
Cümle: “Ben sana öyle bir şey söylemiş olamam, hatırlamıyorum.”
Analiz: Söz, sana ait. Sen bunu biliyorsun ama sorumluluğu kabul etmiyorsun. Kendi sözünü reddediyorsun.
Sonuç: YADSIMA CÜMLESİ.
Senaryo 3: Sınav Sonucu
Durum: Annen, sınavdan düşük aldığın için seni suçluyor ve çalışmadığını söylüyor.
Cümle: “Sınava hiç çalışmadığımı söyleyemezsin, bütün gece ders çalıştım!”
Analiz: Annenin iddiasını (çalışmadın) reddediyorsun. Bu, sana ait bir eylem değil, annen sana bir iddia atfediyor.
Sonuç: İNKÂR CÜMLESİ.
Gördüğün gibi sevgili öğrencim, mesele sadece olumsuzluk eki görmek değil, meselenin kökeninde yatan anlamı çözmek. İnkâr, dışarıdan gelen bir iddiaya “Hayır!” demektir. Yadsıma ise, kendi içinden çıkan bir eyleme “Ben yapmadım!” demektir. Bu ayrımı kafana kazıdığında, artık bu konudan soru kaçırman imkânsız!
Unutma, Türkçe dersinde başarılı olmanın sırrı ezberlemek değil, mantığı kavramaktır. Bol bol örnek çözerek bu konuyu tamamen pekiştir. Başarılar dilerim!
