Türkçe’nin Dedektifleri: Geçişli Fiiller Konu Anlatımı ve “Onu” Testi

Merhaba gençler, bugün fiillerin en meraklısını, yani Geçişli Fiilleri hallediyoruz!

Geçişli fiiller, cümlede mutlaka bir nesne (ne, neyi, kimi) alabilen, dolayısıyla eylemin bir varlık üzerinde tamamlandığını gösteren eylem sözcükleridir. Bu fiiller, yaptığımız işin doğrudan bir hedefi olduğunu belirtir. Örneğin, “yemek” fiili neyi yediğimizi, “sevmek” fiili ise kimi sevdiğimizi gösterir ve bu sayede anlamı tam olarak yerine oturur.

Geçişli Fiil Nedir? Eylemin Bir Hedefi Varsa…

Şimdi konuyu bir dedektiflik hikayesi gibi ele alalım. Her fiil bir eylem yapar. Ama bazı eylemler havada kalır (örneğin uyumak, koşmak), bazıları ise mutlaka bir şeye dokunur, bir şeyi etkiler. Geçişli fiiller işte bu “dokunan” fiillerdir.

Eğer bir fiil, yaptığı işin sonucunu başka bir varlık üzerine aktarabiliyorsa, o fiil geçişlidir. Bu varlığa biz “Nesne” diyoruz. Nesne, fiilin etkilediği, üzerine iş yapılan şeydir.

Geçişli Fiillerin En Büyük Özelliği: Nesne Alabilmeleri

Geçişli fiillerin en temel özelliği, cümlede bir nesneye ihtiyaç duymalarıdır. Eğer bir fiil:

• “Neyi?”
• “Kimi?”
• “Ne?”

sorularından birine cevap verebiliyorsa, o fiil geçişlidir.

Örnekler:

• Öğretmen notları okudu. (Neyi okudu? Notları.)
• Kardeşim yeni bir bisiklet aldı. (Ne aldı? Bisiklet.)
• Annem beni çok özlemiş. (Kimi özlemiş? Beni.)

Sınav Kurtarıcısı: O Meşhur “Onu” Testi

Gençler, bazen cümlede nesne olmayabilir ama fiil yine de geçişli olabilir. İşte bu durumlarda, fiilin geçişli olup olmadığını anlamanın en pratik, en hızlı ve en güvenilir yolu “onu” kelimesini kullanmaktır. Bu kuralı aklınızın bir köşesine yazın!

Bir fiilin önüne, fiili çekimlemeden hemen önce, zamir olan “onu” kelimesini getirin. Eğer fiil bu zamirle anlamlı bir bütün oluşturabiliyorsa, o fiil kesinlikle geçişlidir.

Nasıl Uygulanır?

Fiilimiz: Bekledi.

Test: Onu bekledi. (Anlamlı mı? Evet.) ➡️ Geçişli.

Fiilimiz: Gülmek.

Test: Onu gülmek. (Anlamsız.) ➡️ Geçişsiz.

Fiilimiz: Seyretti.

Test: Onu seyretti. (Anlamlı mı? Evet.) ➡️ Geçişli.

Geçişli ve Geçişsiz Fiiller: İki Ayrı Dünya

Geçişli fiillerin (Transitif) tam zıddı, Geçişsiz fiillerdir (İntransitif). İkisi arasındaki farkı netleştirmek, konuyu tamamen kavramanızı sağlayacak. Geçişsiz fiillerin eylemi öznenin kendisinde kalır ve asla bir nesneye ihtiyaç duymaz.

Aşağıdaki tabloda, aynı eylem türlerinin geçişli ve geçişsiz hallerini karşılaştıralım. Bu tablo, konunun özetini zihninize kazıyacak.

Geçişli Fiillerin Cümledeki Nesne Çeşitleri

Geçişli bir fiil, cümlede nesne alırken bu nesne iki farklı şekilde karşımıza çıkabilir. Hatırlayın, nesneyi bulmak için fiile “Neyi?”, “Kimi?” (Belirtili) veya sadece “Ne?” (Belirtisiz) sorularını soruyorduk.

1. Belirtili Nesne

Nesnenin sonuna “-i, -ı, -u, -ü” ekleri gelmişse (belirtme eki), o nesne belirtilidir. Bu nesneyi bulmak için “Neyi?” ve “Kimi?” sorularını sorarız. Bu nesne, fiilin etkilediği varlığı tam olarak işaret eder.

• Cüzdanı kaybettim. (Neyi kaybettim? Cüzdanı.)
• Misafiri kapıda bekledik. (Kimi bekledik? Misafiri.)

2. Belirtisiz Nesne

Nesnenin ek almadığı, yalın halde bulunduğu durumdur. Bu nesneyi bulmak için sadece “Ne?” sorusunu sorarız. Bu nesneler genellikle yüklemden hemen önce yer alır.

• Ayşe kahve içti. (Ne içti? Kahve.)
• Kapıcı mektup bıraktı. (Ne bıraktı? Mektup.)

Dikkat Edilmesi Gereken Tuzaklar: Her Geçişli Fiil Nesne Kullanmak Zorunda Değil!

Gençler, burası çok önemli ve genellikle testlerde düşürülen bir nokta! Bir fiilin geçişli olması için cümlede nesnenin bulunması şart değildir. Önemli olan, o fiilin teorik olarak nesne alabilme potansiyeline sahip olmasıdır.

Fiilin geçişli olup olmadığına karar verirken daima “Onu” testini kullanın, cümlenin o anki durumuna aldanmayın.

Örnek Durum:

Cümle: “Ali, bahçede sabaha kadar bekledi.”

Bu cümlede nesne var mı? Hayır. (Neyi/Kimi bekledi? Cevap yok.)

Peki fiilimiz geçişsiz mi? Hayır! Çünkü biz “Onu” testini uygulayabiliriz:

• Onu bekledi. (Anlamlı.)

Bu durumda, fiilimiz geçişlidir. Ali’nin kimi beklediği söylenmemiş olabilir ama beklemek fiili bir nesneyi (bir kişiyi, bir otobüsü vb.) hedefleyebilir. Eğer fiil nesne alabiliyorsa, o geçişlidir!

Örnek 2:

Cümle: “O, bütün gün okudu.”

Nesne var mı? Yok. Ama “Onu okudu” (Örn: Onu, yani kitabı okudu) anlamlıdır. Dolayısıyla okumak fiili geçişlidir.

Özet ve Kapanış

Sevgili arkadaşlar, gördüğünüz gibi geçişli fiiller konusu göründüğü kadar karmaşık değil. Türkçe, mantık üzerine kurulmuş harika bir dildir ve fiillerin de bir mantığı vardır: Eğer eylem bir varlığa dokunuyorsa, bir hedefi varsa, o fiil geçişlidir.

Sınavlarda karşınıza çıktığında panik yapmayın. Hemen aklınıza “Onu” testi gelsin. Fiili bulun, önüne “onu” getirin. Eğer uyuyorsa, doğru yoldasınız demektir!

Türkçemizi severek öğrenmeye devam edelim. Başarılar dilerim!