Ek-Fiil (Ek Eylem) Nedir? Türkçe’nin Gizli Kahramanını Keşfetme Rehberi

Ek-Fiil (Ek Eylem) Nedir ve Ne İşe Yarar?

Merhaba gençler! Bugün Türkçe’nin en gizemli ama en çok işimize yarayan konusunu, Ek-Fiili çözüyoruz. Bu arkadaş, cümlenin arka planında çalışan, bazen kendini gizleyen bir süper kahraman gibidir. Ek-Fiil, cümle kurarken isim soylu sözcüklerin yüklem olmasına izin veren ve basit zamanlı fiillere ikinci bir zaman katarak onları birleşik zamanlı yapan özel bir yardımcı fiildir.

Ek-Fiil’in görevi, cümleyi tamamlamaktır. Eğer bir cümlede yüklem bir isim ya da sıfat ise, o sözcüğü yüklem yapan sihirli değnek kesinlikle Ek-Fiil’dir. Ek-Fiil’i, fiillerin yapım ekleriyle (mesela -mak, -ma, -lık) kesinlikle karıştırmıyoruz. O bambaşka bir görevde!

Ek-Fiilin İki Temel Görevi: İsimlere Can Vermek ve Fiilleri Zenginleştirmek

Ek-Fiil’in (Ek Eylem) iki ana görevi vardır. Bu görevleri bir şemada gösterelim ve her birini detaylıca inceleyelim.

1. Görev: İsimleri Yüklem Yapmak (İsim Cümleleri)

Hepimiz biliyoruz ki, bir cümlenin olmazsa olmazı yüklemdir. Yüklem genellikle bir fiil olur (koş-, gel-, gör-). Peki ya yüklem bir isimse? İşte burada Ek-Fiil devreye girer!

Ek-Fiil, isimlerin ve isim soylu sözcüklerin (zamir, sıfat, edat grubu) sonuna gelerek onların cümlede yüklem olmasını sağlar. Bunu yaparken dört farklı zaman kullanırız:

• Görülen Geçmiş Zaman (İDİ): Geçmişte kesin olarak olan bir durumu anlatır.

  Örnek: Dün hava çok güzeldi. (Güzel + idi)

• Öğrenilen Geçmiş Zaman (İMİŞ): Başkasından duyulan veya sonradan fark edilen bir durumu anlatır (Rivayet).

  Örnek: Sınav soruları çok kolaymış. (Kolay + imiş)

• Şart Kipi (İSE): Koşul veya şart bildirir.

  Örnek: Kitaplar buradaysa, hemen başlayalım. (Burada + ise)

• Geniş Zaman (-DİR): Her zaman geçerli olan, kesinlik bildiren veya genelleme yapılan durumları anlatır. Bu ek, çoğunlukla düşer ama varlığı hissedilir.

  Örnek: En sevdiğim ders Türkçe’dir. (Türkçe + dir) / O, şu an evde (dir).

2. Görev: Birleşik Zamanlı Fiil Yapmak (Fiil Cümleleri)

Ek-Fiil, fiillerin zamanını zenginleştiren ikinci göreviyle karşımızda. Eğer bir fiil zaten bir zaman eki almışsa (Basit Zamanlı Fiil), Ek-Fiil gelerek ona ikinci bir zaman daha ekler ve cümleye yeni bir anlam katar. Buna Birleşik Zamanlı Fiil diyoruz.

Bu görevde Ek-Fiil, Basit Zamanlı Fiilin sonuna gelerek üç farklı şekilde karşımıza çıkar:

A. Hikaye Birleşik Zaman (İDİ):

Fiilin kökü + Zaman Eki + İdi. Geçmişte yapılmış bir eylemin hikayesini anlatır.

• Örnek: Çocuk bahçede oynuyor idi (oynuyordu). (Şimdiki zamanın hikayesi)

B. Rivayet Birleşik Zaman (İMİŞ):

Fiilin kökü + Zaman Eki + İmiş. Geçmişte yapılan bir eylemin başkasından duyulduğunu anlatır.

• Örnek: Annem küçükken çok koşar imiş (koşarmış). (Geniş zamanın rivayeti)

C. Şart Birleşik Zaman (İSE):

Fiilin kökü + Zaman Eki + İse. Eylemin gerçekleşmesi için bir şart olduğunu belirtir.

• Örnek: Eğer dersine çalıştı ise (çalıştıysa), yüksek not alacaktır. (Görülen geçmiş zamanın şartı)

Basit ve Birleşik Zaman Farkı (Tablo)

Ek-Fiil’in fiillere kattığı farkı bir de tablo üzerinde görelim. Bu tablo, konunun kilit noktasıdır ve sınavlar için çok önemlidir!

Ek-Fiilin Yazımı: Bitişik mi, Ayrı mı?

Ek-Fiil, tıpkı adından da anlaşılacağı gibi, bir “ek” olduğu için genellikle sözcüğe bitişik yazılır. Ancak, ayrı yazma imkanımız da vardır ve bu durum anlamda herhangi bir değişiklik yaratmaz.

1. Bitişik Yazım (En Sık Kullanılan)

Ek-Fiil, ünlü uyumlarına uyarak sözcüğe bitişir ve ünlü harfler genellikle düşer:

• Öğrenci + idi = Öğrenciydi
• Geliyor + imiş = Geliyormuş
• Yorgun + ise = Yorgunsa

Önemli Not: Bitişik yazımda ünlü düşmesi yaşandığı için bu durum bazen “ünlü düşmesi” kuralı olarak da karşınıza çıkabilir.

2. Ayrı Yazım (Nadiren Kullanılan)

Ek-Fiil, sözcükten ayrı yazılabilir. Bu durumda kelime kökü ile ek arasına boşluk koyarız ve ünlü düşmesi yaşanmaz:

• Öğrenci idi
• Geliyor imiş
• Yorgun ise

Her iki yazım şekli de doğrudur, ancak günlük dilde ve sınavlarda genellikle bitişik yazımı tercih edilir.

Ek-Fiilin Olumsuz Hali ve Soru Hali

Ek-Fiil, diğer fiiller gibi olumsuzluk eki (-me, -ma) almaz. Ek-Fiilin olumsuzu “değil” kelimesiyle yapılır. Bu kelime, isim soylu sözcükten sonra gelir ve Ek-Fiil eki (-di, -miş, -se) bu “değil” kelimesinin üzerine gelir.

Olumsuzluk Örnekleri:

• (Olumlu): O, çok çalışkandı.
• (Olumsuz): O, çok çalışkan değildi. (Çalışkan değil + idi)

Soru yaparken ise, tıpkı diğer fiillerde olduğu gibi, “mı/mi/mu/mü” soru edatını kullanırız. Bu soru edatı, isimden veya fiilden sonra gelir, Ek-Fiil eki ise soru edatından sonra gelir.

Soru Örnekleri:

• (İsim): Sen dün evde miydin? (Evde mi + idin)
• (Fiil): O, yarın bize gelecek miymiş? (Gelecek mi + imiş)

Ek-Fiil Hakkında Bilmeniz Gereken Püf Noktalar

Bu konuyu tam anlamıyla cebe atmak için son birkaç önemli detaya daha bakalım:

1. Geniş Zamanın Gizemi: Ek-Fiilin geniş zaman eki olan “-dir”, çoğunlukla düşer. “Bu çocuk çok zeki.” cümlesinde yüklem “zeki” ismidir ve aslında burada gizli bir “-dir” eki vardır (Zeki + dir). Cümleye kesinlik veya tahmin anlamı katar.
2. Sadece İsimler Değil: Ek-Fiil sadece isimleri değil, isim soylu tüm kelimeleri yüklem yapar. Örneğin zamirleri: “Bu kitabı getiren bendim.” (Ben + idi + m).
3. Basit Zamanlı Fiil = Tek Ek: Eğer bir fiil sadece bir tane zaman eki almışsa (gel-iyor, koş-acak, gör-dü), o basit zamanlıdır ve Ek-Fiil yoktur.
4. Birleşik Zamanlı Fiil = İki Ek: Eğer bir fiil üst üste iki zaman eki almışsa (gel-iyor-du, koş-acak-mış), o birleşik zamanlıdır ve ikinci ek kesinlikle Ek-Fiil’dir.

Sevgili gençler, gördüğünüz gibi Ek-Fiil sanıldığı kadar karmaşık değil, sadece biraz dikkat istiyor. İsimleri yüklem yapan bu gizli kahramanı tanıdığımıza göre, artık cümlelerimizde yüklemin ne olduğunu çok daha kolay bulabiliriz. Bol bol örnek çözmeyi unutmayın, Türkçe pratikle güzelleşir!