Kesme İşareti (Apostrof): Özel İsimleri Ayırma Sanatı ve Püf Noktaları

Kesme İşareti ( ‘ ) Nedir ve Ne İşe Yarar?

Merhaba gençler, bugün noktalama işaretlerinin en çok kullanılan ama en çok da karıştırılan üyesini, Kesme İşaretini (Apostrof) mercek altına alıyoruz. Kesme işareti (‘), dilimizde özel isimler, kısaltmalar ve sayılar gibi özel durum bildiren kelimelere gelen çekim eklerini ayırmak için kullanılan minicik ama etkisi kocaman bir işarettir. Temel görevi, özel adın kendisi ile ona eklenen eki birbirinden net bir şekilde ayırarak okuma kolaylığı sağlamaktır. Biz ona kısaca, özel isimlerin “koruma kalkanı” diyoruz!

Kesme İşaretinin Temel Kullanım Alanları: Üç Büyük Kural

Kesme işaretinin kullanıldığı yerler üç ana başlıkta toplanır. Gelin, bu kuralları günlük hayattan örneklerle pekiştirelim.

1. Özel Adlara Gelen Çekim Eklerini Ayırma

Türkçede en sık kullandığımız kural budur. Kişi adları, şehir adları, kurum adları (istisnalar hariç), coğrafi adlar ve millet adları gibi özel isimlere gelen çekim eklerini mutlaka kesme işaretiyle ayırırız. Özel isimler bizim için çok değerli, bu yüzden ekleri onlara yapıştırmıyoruz, nazikçe ayırıyoruz.

• Kişi Adları: Arkadaşımız Ayşe’nin doğum gününe gideceğiz. (Ayşe’ye gelen ilgi eki ayrıldı.)
• Yer Adları: Bu yaz tatilinde İzmir’e mi gitsek, yoksa Muğla’da mı kalsak?
• Kuruluş, Yapıt, Dergi Adları: Bugün Milliyet’i okudun mu? Leyla ile Mecnun’u izlerken çok güldük.
• Millet, Boy, Dil Adları: Türk’ün misafirperverliği meşhurdur. Almanca’yı öğrenmek zor ama keyifli.

Püf Noktası: Eğer özel ada gelen ek, yapım eki değilse (yani kelimenin anlamını ve türünü değiştirmiyorsa), kesme işareti kullanmak zorundayız. Çekim ekleri (hal ekleri, iyelik ekleri, tamlama ekleri) kesmeyle ayrılır.

2. Kısaltmalara ve Sayılara Gelen Ekleri Ayırma

Hayatımızda birçok kısaltma kullanıyoruz: TDK, TBMM, TV gibi. Bu kısaltmalara veya belirli bir tarihe ya da sayıya ek getirdiğimizde de kesme işareti kullanırız. Burada önemli olan, eki okunuşa göre getirmektir.

3. Harf, Ses veya Eklerin Belirtilmesi

Bazen bir kelimenin içindeki harfi veya sesi tek başına vurgulamak isteriz. Bu durumda da kesme işareti bize yardım eder.

• Bu kelime k’den sonra l harfi ile başlar.
• Şiirde bazı seslerin düştüğünü göstermek için: Güzelliğin on par’etmez (on para etmez).

Dikkat Gençler! Kesme İşaretinin Kullanılmadığı Kritik Yerler

Kesme işaretinin kullanıldığı yerler kadar, kullanılmadığı yerler de çok önemlidir ve sınavların en sevdiği tuzaklardır. Eğer bu kuralları bilirsek, denemelerde hata yapma ihtimalimiz sıfıra iner. Hadi, kesme işaretini nerede kullanmayacağımızı öğrenelim.

1. Kurum, Kuruluş, Kurul ve İş Yeri Adları

Bu kuralı altın harflerle yazın: Kurum, kuruluş, kurul, iş yeri adlarına gelen ekler asla kesme işaretiyle ayrılmaz. Çünkü bu tür adlar, bir bütünü temsil eder ve o bütünlüğü bozmak istemeyiz. Örneğin, bir okula, bir bakanlığa veya bir derneğe ek geldiğinde kesme kullanmıyoruz.

• Türk Dil Kurumunun kararları (Yanlış: Türk Dil Kurumu’nun)
• Milli Eğitim Bakanlığına dilekçe gönderdik. (Yanlış: Bakanlığı’na)
• Yeşilay Derneğinden ayrıldı. (Yanlış: Derneği’nden)

Neden? Bu kuralın sebebi, kurum adlarının zaman içinde çok sık değişmesi ve kesme işaretinin gereksiz karmaşa yaratmasıdır. Dilimiz, bu tür büyük yapıların bütünlüğünü korumayı tercih etmiş.

2. Yapım Ekleri ve Çokluk Eki (-ler)

Bir özel isme gelen yapım ekleri (kelimenin anlamını değiştiren ekler: -li, -cı, -lık, -ca) ve bu eklerden sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.

• Ankaralı (Yapım eki ayrılmaz.)
• Türkçe (Yapım eki ayrılmaz.)
• Müslümanlık (Yapım eki ayrılmaz.)

Aynı şekilde, özel adlara gelen çoğul eki -ler de asla ayrılmaz. Çoğul eki ayrılmadığı için, bu ekten sonra gelen diğer ekler de doğal olarak ayrılmaz.

• Ahmetler bize geldi.
• Avrupalıların hayat tarzı. (Burada -lar ayrılmadığı için, -ın da ayrılmaz.)

3. Sonunda Üçüncü Tekil Kişi İyelik Eki Olan Özel Adlar

Sonunda zaten iyelik eki olan özel adlara, tekrar iyelik eki dışındaki bir ek geldiğinde kesme işareti kullanılmaz. Bu, özellikle yer adlarında karşımıza çıkar.

• Boğaz Köprümüzün güzelliği (Yanlış: Köprümüz’ün)
• Amik Ovamızda pamuk yetişir. (Yanlış: Ovamız’da)

4. Alıntılar ve Vurgulamalar (Eski Bilgileri Unutun!)

Eski ders notlarında veya bazı yanlış kaynaklarda, alıntı yaparken kesme işareti kullanıldığı yazabilir. Bu yanlıştır! Bir metni veya cümleyi olduğu gibi aktarırken, alıntının başlangıcını ve bitişini belirtmek için Tırnak İşareti (” “) kullanılır. Kesme işareti, sadece bir kelimenin içindeki harf düşmelerini göstermek için (şiirlerde) kullanılabilir, asla alıntı başlangıcı için değil!

Özet Tablo: Kesme Kullanımı Karşılaştırması

Gördüğünüz gibi, Kesme İşareti konusu biraz detaylı, ama mantığını kavradığımızda işimiz çok kolaylaşıyor. Unutmayın, Türkçe yazım kuralları birer engel değil, dilimizi daha anlaşılır ve düzenli kullanmamızı sağlayan yol haritalarıdır. Bol bol pratik yaparak bu kuralları zihnimize iyice yerleştirebiliriz. Hepinize başarılar dilerim!