Kısaltmaların Yazımı: TDK Kurallarını Unutturan Komik Hatalar ve Ek Getirme Sanatı

Merhaba Gençler, Bugün Kısaltmaların Şifresini Çözüyoruz!

Kısaltmalar, bir kelime, terim veya özel ad grubunun daha hızlı ifade edilmesi amacıyla belirli harflerle temsil edilmesidir. Türk Dil Kurumu (TDK) kurallarına göre kısaltmalar; büyük harfle kurulanlar (TBMM, TDK), küçük harfle kurulanlar (kg, cm) ve sonuna nokta konan özel kısaltmalar (Dr., Mah.) olmak üzere üç ana başlıkta incelenir. Kısaltmaların doğru yazımı, yazılı iletişimde kafa karışıklığını önlemek ve notlarımızı daha anlaşılır kılmak için hayati önem taşır.

Sevgili 5. sınıftan 12. sınıfa kadar tüm öğrencilerim, yazarken en çok takıldığınız, hatta bazen “Acaba bu ek nasıl geliyordu?” diye düşündüğünüz o meşhur konudayız: Kısaltmaların doğru yazımı. Günlük hayatta o kadar çok kısaltma kullanıyoruz ki (özellikle sosyal medyada!), bazen asıl Türkçe kurallarını unutuyoruz. Ama dert etmeyin, hadi gel bu konuyu bir hikaye gibi kafamıza kazıyalım!

Büyük Harfli Kısaltmalar: Kısaltmanın Okunuşu Esastır

Büyük harflerle yaptığımız kısaltmalar (kurum, kuruluş, ülke adları vb.) genellikle aralarına nokta konmadan yazılır. Bu kısaltmaların en kritik kuralı şudur: Gelen ek, kısaltmanın son harfinin okunuşuna göre gelir. Yani kelimenin tamamını okumayız, sadece kısaltmayı okuruz. Buna “Kısaltmanın sesi kuralı” diyoruz.

Hangi Ekler Nasıl Gelir? (TDK Kuralı)

Ek getirirken kısaltmanın son harfinin sesine odaklanıyoruz. Örneğin, TDK’yi ele alalım. Açılımı “Türk Dil Kurumu”dur. Eğer açılımına göre ek getirirsek “Türk Dil Kurumunun” dememiz gerekir. Ama kural neydi? Kısaltmanın okunuşu!

• Yanlış: TDK’nun (Yanlış, çünkü ‘K’ harfi Türkçede ‘ka’ diye okunmaz, ‘ke’ diye okunur.)
• Doğru: TDK’nin, TDK’ya, TDK’den. (Kısaltmanın okunuşu: Te-De-Ke)

Bu kuralı başka örneklerle pekiştirelim:

• TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi. (Ek: TBMM’ye, TBMM’nin)
• ASELSAN: (Ek: ASELSAN’da, ASELSAN’dan)
• TRT: (Ek: TRT’ye, TRT’den)

Dikkat! Büyük Harfli Kısaltmalarda Nokta Kullanımı

Büyük harfli kısaltmalarda genellikle nokta kullanılmaz. Ancak bu kuralın bir tane istisnası var ve bu istisna sınavların favorisidir:

H3: Türkiye Cumhuriyeti (T.C.) ve Türkçe (T.) İstisnası

Sadece iki büyük harfli kısaltmada nokta kullanırız: T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe). Bu iki kısaltma dışında büyük harfli kısaltmaların arasına veya sonuna nokta koymuyoruz. (Örn: PTT, THY, DSİ)

Küçük Harfli Kısaltmalar: Kelimenin Tamamı Esastır

Ölçü birimleri ve bazı özel kelimeler için kullandığımız küçük harfli kısaltmaların kuralı, büyük harflilerin tam tersidir. Burada gelen ek, kısaltmanın açılımına göre gelir.

Ölçü Birimlerine Ek Getirme

Ölçü birimleri (metre, kilogram, santimetre vb.) küçük harfle yazılır ve sonlarına nokta konmaz. Ek getirirken kelimenin tamamını okuyormuşuz gibi davranırız:

• kg: Kilogram. (Ek: kg’dan değil, kg’dan. Okunuşu: kilogramdan)
• cm: Santimetre. (Ek: cm’yi değil, cm’yi. Okunuşu: santimetreyi)
• mm: Milimetre. (Ek: mm’ye değil, mm’ye. Okunuşu: milimetreye)

Bu kuralı unutursanız, “kg’dan” yerine “kege’den” gibi komik hatalar yaparsınız. Unutmayın, ölçü birimleri mütevazıdır, açılımlarını isterler!

Nokta Kullanılan Küçük Harfli Özel Kısaltmalar

Bazı küçük harfli kısaltmaların sonuna nokta konur. Bunlar genellikle unvanlar, sayfalar veya diğer özel kelimelerdir. Bu kısaltmalara ek getirirken de açılım esas alınır, ancak ek kesme işaretiyle ayrılmaz.

• Dr.: Doktor. (Ek: Dr.a değil, Dr.a. Okunuşu: Doktora)
• Av.: Avukat. (Ek: Av.a değil, Av.a. Okunuşu: Avukata)
• İng.: İngilizce. (Ek: İng.yi değil, İng.yi. Okunuşu: İngilizceyi)
• vb.: Ve benzeri. (Ek: vb.leri)

Önemli Not: Bu tür noktalı kısaltmalarda zaten nokta olduğu için, gelen eki ayırmak için ayrıca kesme işareti (‘) kullanmıyoruz. Nokta, kesme işaretinin görevini üstleniyor.

Karşılaştırmalı Kısaltma Yazım Tablosu

Şimdi kafamızdaki karışıklığı gidermek için, sınavda karşınıza en çok çıkacak kısaltmaları ve eklerini karşılaştıralım. Bu tabloyu bir yere not edin, hayat kurtarır!

Kısaltma Kullanımında Öğrenci Hataları ve Çözümleri

Şimdi gelelim, deneme sınavlarında ve yazılılarda sürekli puan kaybettiğiniz o can sıkıcı hatalara. Bu üç hatayı yapmayı bıraktığınız an, kısaltmalar konusunu %100 çözmüşsünüz demektir.

H3: 1. “K” Harfi Tuzağı (Ka mı? Ke mi?)

Türkçede ‘K’ harfi, okunuşu gereği tek hecelidir (ke). Ancak öğrencilerimiz genellikle bu harfi İngilizcedeki gibi “ka” olarak okur. Bu, ek getirmede büyük bir karmaşa yaratır.

• Yanlış: TCK’nın (Te-Ce-Ka’nın)
• Doğru: TCK’nin (Te-Ce-Ke’nin)

Unutmayın, Türkçede kısaltma yapıyorsak, okunuşu da Türkçe olmalı. ‘K’ her zaman ‘ke’dir. Bu tuzağa düşmeyin!

H3: 2. Ölçü Birimlerinde Gereksiz Nokta Kullanımı

Bazı öğrenciler, her kısaltmanın sonuna nokta koyma alışkanlığına sahiptir. Özellikle ölçü birimleri (kg, cm, m) bu hatadan nasibini alır. Ölçü birimlerinin sonuna nokta konmaz!

• Yanlış: kg. (Nokta yanlış)
• Doğru: kg, cm, mm.

Sadece Dr., Av., Mah. gibi özel unvan kısaltmalarında nokta kullanıldığını aklınızdan çıkarmayın.

H3: 3. Açılımını Bilmediğimiz Kısaltmaları Kullanmak

Metin yazarken veya sunum hazırlarken, okuyucunun ya da dinleyicinin bilmediği kısaltmaları kullanmak, iletişimin önündeki en büyük engeldir. Eğer bir kısaltma genel kültürün dışındaysa, mutlaka ilk geçtiği yerde parantez içinde açılımını verin. Örneğin: “Bu yılki projede Yapay Zeka (YZ) sistemlerini kullandık. YZ sayesinde…” Bu, hem akademik dürüstlük hem de anlaşılırlık açısından çok önemlidir.

Son Söz: Kısaltmalarla İletişimimizi Güçlendirelim

Gördüğünüz gibi, kısaltmaların yazım kuralları aslında çok basit bir mantığa dayanıyor: Büyük harfler kısaltmayı sever (sesini dinler), küçük harfler ise kelimenin tamamını (açılımını) ister. Bu ayrımı kafanıza yerleştirdiğinizde, artık hiçbir yazılı sınavda puan kaybetmeyeceksiniz. Türkçemizi doğru kullanmak, kendimizi doğru ifade etmenin ilk adımıdır. Hadi bakalım, başarılar dilerim!