Anlamlarına Göre Cümleler Dersi Konu Anlatımı

Bu konumuzda Anlamlarına Göre Cümleler dersini işleyeceğiz. Anlamlarına göre cümleler aşağıdaki çeşitlerde incelenir.

• Anlamlarına Göre Cümleler

  • Öneri (Teklif) Cümleleri

  • Varsayım Cümleleri

  • Eleştiri Cümleleri

  • Öz Eleştiri Cümleleri

  • Davranış Cümleleri

  • Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri

  • Uyarı Cümleleri

  • Görüş Cümleleri

  • Yakınma (Şikayet) Cümleleri

  • Hayıflanma Cümleleri

  • Pişmanlık Cümleleri

  • Sitem Cümleleri

  • Küçümseme Cümleleri

  • Azımsama Cümleleri

  • Şaşırma Cümleleri

  • Beklenti Cümleleri

  • Özlem (Hasret) Cümleleri

  • Tasarı Cümleleri

  • Tahmin Cümleleri

  • Olasılık (İhtimal) Cümleleri

  • Çaresizlik Cümleleri

  • Beğeni Cümleleri

  • Onay (Bir Düşünceye Katılma) Cümleleri

  • Abartma Cümleleri

  • Endişe (Kaygı) Cümleleri

  • Gözlem Cümleleri

  • Kesinlik Bildiren Cümleler

  • Kararlılık Bildiren Cümleler

  • Kararsızlık Bildiren Cümleler

  • Eşitlik Bildiren Cümleler

  • Bilinenin Soruyla Vurgulandığı Cümleler

Bu cümleleri inceleyelim

• Öneri (Teklif) Cümleleri

Bir sorunu çözmek veya daha iyiye ulaşmak için görüş ve düşüncelerin öne sürüldüğü cümlelerdir.

Öneri ya da Teklif Cümlelerine Örnekler:

» Daldaki elmayı almak için merdiven kullanmalısın.

» Bu işe sabırlı yaklaşmanız daha doğru olacak.

» Konuyu iyice anlamak istiyorsan, önce tekrar et, sonra da bol bol soru çöz.

• Varsayım Cümleleri

Gerçekleşmemiş bir olayın gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşmiş bir olayın hiç gerçekleşmemiş gibi kabul edildiği cümlelerdir. Varsayım anlamı taşıyan yargılarda genellikle “tutalım ki, diyelim ki, farz edelim, düşün ki” gibi ifadelere yer verilir.

Varsayım Cümlelerine Örnekler:

» Diyelim ki bu uçağa yetişemedin.

» Bir an için rüyalarının gerçekleştiğini düşün.

» Tut ki puanın yetmedi ve üniversiteye giremedin.

• Eleştiri Cümleleri

Bir yapıtın, bir insanın veya bir durumun doğru ya da yanlış yönlerini belirten cümlelerdir. Eleştiri, olumlu eleştiri ve olumsuz eleştiri olmak üzere ikiye ayrılır.

Eleştiri Cümlelerine Örnekler:

» Konuları açık ve anlaşılır bir dille ele almış.

» Hakem, son maçı çok iyi yönetti.

Yukarıdaki cümlelerde hoşa giden yönler belirtildiğinden olumlu eleştiri yapılmıştır.

» Bu firmanın ürünleri eskisi kadar kaliteli değil.

» Kimi öyküleri, öykü olmaktan çok köşe yazısıdır.

Yukarıdaki cümlelerde de hoşa gitmeyen, eksik görülen yönler belirtildiğinden olumsuz eleştiri yapılmıştır.

• Öz Eleştiri Cümleleri

Bir kişinin kendi davranışları üzerinde yürüttüğü yargıları içeren cümlelerdir.

Öz Eleştiri Cümlelerine Örnekler:

» Zamanı iyi kullanmadığım için sınavda başarısız oldum.

» On dört yaşına geldim ama hâlâ güzel yazmayı öğrenemedim.

» Düşünmeden konuşarak arkadaşımın kalbini kırdım.

• Davranış Cümleleri

Birine veya bir şeye karşı sergilenen hâl, hareket, muamele, tavır ve tutumları anlatan cümlelerdir.

Davranış Cümlelerine Örnekler:

» Yıllardır görmediği dayısına doyasıya sarıldı.

» Ev sahibi bizi çok sıcak karşıladı.

• Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri

Bir kişi veya bir durumla ilgili belirli şart, olay ve görüntülere dayanarak önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz yargıları belirten cümlelerdir.

Peşin Hüküm Cümlelerine Örnekler:

» Bu işi kesinlikle başaramayacak. (Olumsuz ön yargı)

» Bu kitap bu yılın en çok okunan kitabı olacak. (Olumlu ön yargı)

» Ben zaten onun suçlu olduğunu baştan biliyordum.

• Uyarı Cümleleri

Kişi ya da kişileri yanlış davranışlardan uzak tutmak için bir konu, sorun ya da olumsuz bir durum ile ilgili ikaz ve hatırlatmaları içeren cümlelerdir.

Uyarı Cümlelerine Örnekler:

» Kışın zincir takmadan yola çıkmayın.

» Üzerime bu kadar gelmeyin.

» Dilini tutmayı öğrenemezsen etrafında kimsecikler kalmaz.

• Görüş Cümleleri

Bir olay, varlık veya düşünce üzerinde varılan yargıyı belirten cümlelerdir.

Görüş Cümlelerine Örnekler:

» Resim sanatı insanı dinlendirir.

» Hepimiz hatalarımızdan ders çıkarmalıyız.

» Bu projedeki eksikleri gidermeliyiz.

• Yakınma (Şikayet) Cümleleri

Bir durumdan duyulan rahatsızlığı ifade eden cümlelerdir.

Şikayet Cümlelerine Örnekler:

» Gittiğinden beri hiç aramadı.

» Nerede nasıl davranacağını bir öğrenebilse.

» İnsanlar hâlâ uğradıkları haksızlıklara ses çıkarmıyor.

• Hayıflanma Cümleleri

Bir kişinin herhangi bir olaydan veya yapmadığı bir işten dolayı duyduğu üzüntüyü anlatan cümlelerdir.

Hayıflanma Cümlelerine Örnekler:

» Öğretmenin anlattıklarını keşke defterime yazsaydım.

» Gençlikte bir güzel gezip eğlenmek varmış.

» Zavallı kedi soğukta çok üşümüş.

• Pişmanlık Cümleleri

Yapılan bir hata veya yanlış sonucunda duyulan üzüntüyü belirten cümlelerdir.

Pişmanlık Cümlelerine Örnekler:

» Keşke ona bu sözleri söylemeseydim.

» Bu arabayı almamız bir hataydı.

» Buzlu yolda bu kadar hızlı araba kullanmamalıydım.

Hayıflanma cümleleri ile pişmanlık cümleleri arasındaki fark şudur: Hayıflanma cümlelerinde yapılmayan bir işten dolayı duyulan üzüntü anlatılır, pişmanlık cümlelerinde ise yapılan bir işten dolayı duyulan üzüntü söz konusudur.

• Sitem Cümleleri

Bir kimsenin yaptığı bir hareketten dolayı duyulan üzüntünün, kırgınlığın dile getirildiği cümlelerdir.

Sitem Cümlelerine Örnekler:

» Davete bir beni çağırmamışsın.

» İnsan, kendisine bunca emeği geçen insanı bir kere de olsa arayıp sorar.

» Bir yudum mutluluğu bize çok gördünüz.

» Sitem cümleleri ile yakınma cümleleri arasındaki fark şudur: Sitem cümlelerinde bir durumdan veya bir kişiden duyulan rahatsızlık kişinin kendisine söylenir, yakınma cümlelerinde ise bir durumdan veya bir kişiden duyulan rahatsızlık başkalarına anlatılır.

• Küçümseme Cümleleri

Bir kişiye veya bir olaya değer vermeme, onu küçük görme, önemsememe, hafife alma anlamı taşıyan cümlelerdir.

Küçümseme Cümlelerine Örnekler:

» O da güya okuyacak da adam olacak.

» Bu maçı kazanıp da şampiyon olacakmış.

» Sen kim, sanatçı olmak kim!

• Azımsama Cümleleri

Bir şeyin miktarca az olduğunu, yetersiz görüldüğünü ifade eden cümlelerdir.

Azımsama Cümlelerine Örnekler:

» Bir tanecik mi ayakkabın var?

» Bu kadarcık ücretle çalışamam.

» Günlerdir çalışıyorsun, ne kadar az iş yapmışsın.

• Şaşırma Cümleleri

Beklenmeyen bir durum karşısında ne yapacağını, nasıl davranacağını bilememe, hayrete düşme anlamı taşıyan cümlelerdir.

Şaşırma Cümlelerine Örnekler:

» Böyle ansızın gideceğini hiç düşünmemiştim.

» Sınav sonucunu çok yüksek beklerken düşük gelmesin mi!

» Ne, demek doktor oldun!

• Beklenti Cümleleri

Gerçekleşmesi beklenen davranış ve işleri bildiren cümlelerdir. Beklentiler bazen gerçekleşir bazen gerçekleşmez.

Beklenti Cümlelerine Örnekler:

» Sınavdan yüksek not almayı umuyorum.

» Bizi bu sefer daha sıcak karşılayacağını düşünmüştük.

» Annem doğum günümde bana en sevdiğim oyuncağı alacak.

• Özlem (Hasret) Cümleleri

Geçmişte yaşanan günlerin tekrar yaşanma isteğini ya da bir yeri veya kişiyi görme isteğini dile getiren cümlelerdir.

Hasret Cümlelerine Örnekler:

» Yıllardır görmediğim köyüm burnumda tütüyor.

» Eskiden bayramlar bir başka kutlanırdı.

» Fırsat olsa da onu tekrar görebilsem.

• Tasarı Cümleleri

Gelecekte yapılması planlanan işlerin belirtildiği cümlelerdir.

Tasarı Cümlelerine Örnekler:

» Önümüzdeki ay tatile çıkmayı düşünüyorum.

» Bu işin altından başarıyla kalkmayı amaçlıyoruz.

• Tahmin Cümleleri

Akla, sezgilere, gözlemlere veya birtakım verilere dayanarak, olacak bir şeyi önceden kestirebilme sonucunda ortaya çıkan cümlelerdir.

Tahmin Cümlelerine Örnekler:

» Annem meraktan patlıyordur şimdi.

» Gökyüzü bulutlarla doldu, yağmur yağabilir.

» Şu anda öğretmen derse başlamıştır.

• Olasılık (İhtimal) Cümleleri

Gerçekleşmesi kesin olmayan bir olayın veya bir durumun ortaya çıkmasının beklenilmesi, umut edilmesi ile ilgili cümlelerdir.

Olasılılık Cümlelerine Örnekler:

» Tatilde Karabük’e gidebiliriz.

» Kim bilir belki yarın, belki yarından da yakın.

» Sanıyorum o konu anlatılmadı.

» Olasılık cümleleri ile tahmin cümleleri arasındaki fark şudur: Olasılık anlamlı cümlelerde “ikilem” söz konusudur. Yani bahsedilen şey için “Öyle de olabilir, böyle de olabilir.” anlamı hakimdir. Tahmin anlamlı cümlelerde bu “ikilemi” görmeyiz. Tahmin anlamlı cümlelerde tecrübelerden hareketle “emin oluş” havası vardır. Olasılık anlamlı cümlelere göre, tahmin anlamlı cümlelerde “kesinlik anlamı” daha yoğundur.

• Çaresizlik Cümleleri

Olay ve durumlar karşısında yapılabilecek herhangi bir şey olmamasıdır.

Çaresizlik Cümlelerine Örnekler:

»İstesek de istemesek de bu sıkıntıyı çekeceğiz.

» Parasızlıktan ne yapacağını bilmiyordu.

» Bu olay onun elini kolunu bağlamıştı.

• Beğeni Cümleleri

Bir varlığa veya bir olayın sonucuna yönelik beğenme, takdir etme, övme veya onaylama işini bildiren cümlelerdir.

Beğeni Cümlelerine Örnekler:

» Her türlü rezaletin yaşandığı bu çevrede dürüst ve tertemiz bir insan olarak yetişti.

» Araba dediğin böyle rahat ve geniş olmalı.

» Yazar, olayları sıradanlığa düşmeden güzel bir üslupla yansıtmış.

• Onay (Bir Düşünceye Katılma) Cümleleri

Yapılan bir işin ya da davranışın yerinde ve doğru olduğunun kabul edildiği cümlelerdir.

Onay Cümlelerine Örnekler:

» Öğretmenine saygı göstererek yerinde bir davranış sergiledi.

» Aferin sana, son saniyede topu potaya atman doğru bir hareketti.

• Abartma Cümleleri

Bir şeyi olduğundan çok veya az göstererek anlatan cümlelerdir.

Abartma Cümlelerine Örnekler

» Adam o kadar zayıf ki üflesek uçacak.

» Ağlamaktan gözlerinin yaşı kurumuştu.

» Pire kadar boyuyla bana kafa tutuyor.

• Endişe (Kaygı) Cümleleri

Olumsuz bir durumun gerçekleşme olasılığından dolayı duyulan kaygıyı anlatan cümlelerdir.

Endişe Cümlelerine Örnekler:

» Acaba yolda başlarına bir şey mi geldi?

» Bu kadar bekledik ama ya gelmezse…

• Gözlem Cümleleri

Bir varlığın, durumun veya olayın niteliklerini gözleme dayalı olarak anlatan cümlelerdir.

Gözlem Cümlelerine Örnekler:

» Yazarın çalışma masası darmadağındı.

» Çocuk bizimle konuşurken sürekli sallanıyordu.

• Kesinlik Bildiren Cümleler

Şüphe ve olasılık barındırmayan, anlamında kesinlik olan cümlelerdir. Genelde nesnel anlatımlı cümlelerdir.

Kesinlik Bildiren Cümlelere Örnekler:

» Bu yörenin dereleri kışın donar.

» Ders bitmiştir, herkes dışarı çıksın.

» Ayılar somon balığını sever.

• Kararlılık Bildiren Cümleler

Kararında direnme, kesin karar vermiş olma durumunu belirten cümlelerdir.

Kararlılık Bildiren Cümlelere Örnekler:

» Hiçbir güç beni annemden ayıramaz.

» Sorularına asla cevap vermeyeceğim.

» Bu yolda ölmek var dönmek yok benim için.

• Kararsızlık Bildiren Cümleler

Herhangi bir konuyla ilgili olarak karar verememeyi ifade eden cümlelerdir.

Kararsızlık Bildiren Cümlelere Örnekler:

» Acaba kazağı buradan mı alsam, yoksa öteki mağazadan mı?

» Tiyatroya mı gitsem, sinemaya mı?

• Eşitlik Bildiren Cümleler

İki veya daha çok şeyin eşit olması durumunu ifade eden cümlelerdir.

Eşitlik Bildiren Cümlelere Örnekler:

» Kazandığımız paraları yarı yarıya paylaştık.

» Boyca birbirleriyle aynılar.

» Elmayı tam ortasından ikiye böldü.

• Bilinenin Soruyla Vurgulandığı Cümleler

Amacın soru sormak olmadığı, bilinen bir durumun öne çıkarıldığı veya vurgulandığı cümlelerdir.

Bu Cümle Türüne Örnek

» Hangimiz bu kampanyaya katılmak istemeyiz ki?

» İnsan sevmez mi?

Anlamlarına göre cümleler konu anlatımı, anlam bilgisi konularından, cümlede anlam alt başlığının bir konusudur. İlgili başlıklardan diğer Türkçe konu anlatımlarını da kontrol edebilirsiniz.

Sevgili öğrencilerim; zamir konu anlatıma ait yüzlerce soru içeren testlerimiz Türkçeci Mobil Uygulamasında. Mobil Uygulaması hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.