Fiillerde Çatı Konu Anlatımı
Fiillerde çatı konu anlatımı aşağıda yer alan kavram bağlamında ve başlıklarda detaylı bir şekilde anlatılacaktır.
Fiillerde Çatı
Özne Yüklem İlişkisine Göre Fiiller
Etken Fiil
Edilgen Fiil
Dönüşlü Fiil
İşteş Fiil
Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller
Geçişli Fiil
Geçişsiz Fiil
Oldurgan Fiil
Ettirgen Fiil
Fiillerde çatı, bir çok sınavda karşınıza çıkacak öğrencilerimize öncelikle karmaşık gelen konuların başında gelmektedir. Ancak fiillerde çatı sorularını rahatlıkla çözebilmeniz için size detaylı bir anlatım hazırladık. Bu kapsamda yukarıda vermiş olduğumuz fiillerde çatı bağlamına uygun olarak tüm başlıkları detaylı bir şekilde açıklayalım.
Fiillerde Çatı
Türkçede her bir konunun birbiriyle bağlantısı olduğunu, her birinin bir zincirin halkası gibi birbirine sarıldığını belirterek; fiilde çatı konusunu daha rahat anlayabilmeniz için “cümlenin ögeleri, fiiller ve ekler” konularını daha önce öğrenmiş olmanızı tavsiye ediyoruz. Peki neden özellikle bu konular? Çünkü “fiilde çatı” konusu ile ilgili sorularda;
1) İlk olarak cümledeki yüklem bulunmakta,
2) Daha sonra bu yüklemin fiil olup olmadığı tespit edilmekte,
3) Yüklemin fiil olduğu anlaşıldıktan sonra bu eylemin cümledeki özne ve nesne ile olan ilişkisi incelenmekte,
4) Bunu incelerken de ayrıca fiilin içinde bulunan bazı ekler de göz önünde bulundurulmaktadır.
O halde “Yüklem olan fiilin cümledeki özne ve nesne ile olan ilişkisine “fiilde çatı” denir.” tanımını kullanabiliriz. Bu tanıma dikkat ettiğinizde çatı konusunun sadece yüklemi fiil olan cümlelerde incelenebildiğini görebilirsiniz. Yani yüklemi isim olan cümlelerde (isim cümleleri) çatı konusunu incelemeniz mümkün değildir. Özellikle bu durumla ilgili “Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, çatı özelliği aranmaz?” gibi bir soru kalıbı ile karşılaşırsınız. Bu soru kalıbında bizden istenen yüklemi isim olan cümleyi bulmamızdır.
Örneğin aşağıdaki cümlelerde fiil çatısı aranmaz.
Rahat bir işim, sıcak bir odam var. (isim cümlesi)
Simurg, Kaf Dağı’nın ardında yaşayan, kuşların sultanı bir masal kuşudur. (isim cümlesi)
Ceviz, bu tür açık alanlar için vazgeçilmez bir ağaçtır. (isim cümlesi)
Özne Yüklem İlişkisine Göre Fiiller
Fiilde çatı konusu ile ilgili yukarıda anlatılanların hepsinde bizi cümlenin “nesnesi” ilgilendirirken, artık cümledeki “gerçek özne, gizli özne, sözde özne” gibi özne çeşitleri ilgilendireceğinden, öznenin yüklem ile olan ilişkisi inceleyeceğiz. Öznenin; eylemi kendi yapıp yapmaması, başkasının yaptığı işten etkilenmesi, kendi yaptığı işten yine kendi etkilenmesi ve eylemi başkalarıyla ortak yapması bakımından ayrılan “etken”, “edilgen”, “dönüşlü” ve “işteş” başlıklarını aşağıda örneklerle açıklamaya çalıştık.
Etken Fiil
Cümlede bildirilen işin, hareketin gerçek özne tarafından bizzat gerçekleştirildiği fiillere “etken fiil” denir. Etken çatılı fiillere, gerçek öznenin aktif olduğu fiiller de diyebiliriz. Peki gerçek özne nedir?
“Yüklemin anlattığı işi üstüne almış, yargının oluşmasını sağlamış, yüklemin bildirdiği işi bizzat kendisi yapan öznelerdir. Gerçek özneler cümlenin içinde açık şekilde bulunup bulunmamasına gizli özne ve açık özne şeklinde iki şekilde bulunabilir.”
Örneğin; “Çocuklar kitaplarını unuttular.” cümlesindeki unuttular eylemi etkendir. Çünkü eylemi yapan özne bellidir (çocuklar) ve aktiftir. “Balıkçılar, ağları çekti.” cümlesindeki “çekti” eylemi de etkendir. Çünkü çekme eylemini yapan özne “balıkçılardır” bellidir ve özne gerçek öznedir.
Bu fiiller “-l, -n” çatı ekleri almazlar. Doğrudan doğruya kendi anlamlarıyla kullanılırlar.
Etken Çatılı Cümle Örnekleri:
Babam bahçenin kapısını onardı.
Yüklem = onardı kim onardı? = Babam = Gerçek özne / Etken
Şairler insanı tanımayı başaramazlarsa şirden uzaklaşırlar.
Yüklem = uzaklaşırlar kim uzaklaşır? = Şairler = Gerçek Özne / Etken
Hızla yağan yağmurun altında arabaya doğru koştuk.
Yüklem = koştuk kim koştu? = biz = gizli (gerçek) özne / Etken
Sahneye çıkınca önce salondakileri başımla selamladım.
Yüklem = selamladım kim selamladı? = Ben = gizli (gerçek) özne / Etken
UYARI: Gizli özne de cümledeki eylemi bizzat kendisi yaptığından gerçek özne olarak incelenir, bu yüzden cümlede özne gizli şekilde verilse bile yüklem etken çatılı fiil olur. Biz gizli öznenin varlığını yüklemdeki şahıs ekinden anlarız. Yukarıdaki son iki cümle de bu duruma örnektir.
Edilgen Fiil
Etken çatılı fiillere “-l, veya –n” çatı eklerinden uygun olanı getirdiğimizde, fiil “kim tarafından yapıldığı belli olmayan” bir anlam kazanır. Çatı eki almış olan, bu yüzden de eylemi gerçekleştiren kişi ya da varlığın belli olmadığı fiillere “edilgen çatılı fiiller” diyoruz. Örneğin;
Burak soruları çözdü. (Çözme işini yapan belli mi? = Burak = Etken çatılı)
Sorular çözüldü. (Çözme işini kim yaptı belli mi? Değil = Edilgen çatılı = “l” çatı eki)
ÖNEMLİ: Edilgen eylemle kurulmuş cümlelerde özne, gerçek özne değildir. Aslında normalde nesne görevindeki öğe, gerçek özne belli olmadığından özne görevini üzerine almakta ve sözde özne olmaktadır.
Örneğin “Ağlar çekildi.” cümlesinde çekme işini yapanlar (yani gerçek özne) belli değildir. Ağlar sadece çekme işinden etkilenen durumundadır. Bu nedenle sözde öznedir. “Çocuklar evde unutuldu.” Cümlesinde de çocuklar etken (aktif) değil edilgendir. Çünkü unutma eylemini yapanlar başkalarıdır ve belli değildir. Edilgen fiillere “kim tarafından” sorusunu sorarsanız cümlede hiçbir öge size cevap vermeyecektir.
Edilgen Çatılı Cümle Örnekleri:
İtfaiye yangını kısa sürede söndürdü. (Etken) = Özne: İtfaiye
Yangın kısa sürede söndürüldü. (Edilgen) = Sözde özne: Yangın
Editör kitaptaki yanlışları düzeltti. (Etken) = Özne: Editör
Kitaptaki yanlışlar düzeltildi. (Edilgen) = Sözde özne = Kitaptaki yanlışlar
Usta, duvarları tamir etti.(Etken) = Özne: Usta
Duvarlar tamir edildi. (Edilgen) = Sözde özne: Duvarlar
Belediye ağaçları budadı, yolları asfaltladı. (Etken)= Özne: Belediye
Ağaçlar budandı, yollar asfaltlandı. (Edilgen) = Sözde özne: Ağaçlar
UYARI: Edilgen eylemlerin gerçek özneleri kimi zaman örtülü özne şeklinde cümlede yer alabilir. Örtülü öznelerin olduğu cümlelerde yüklemde “-l, ve -n” edilgenlik eki yer alır. Peki örtülü özne neydi hatırlayalım:
“Örtülü Özne= Edilgen çatılı fillerin yüklem olduğu bazı cümlelerde, hem işi yapan hem de işten etkilenen varlık birlikte yer almasına rağmen, işi yapan varlık “-ce” eki veya “tarafından” gibi yardımcı bir sözcükle birlikte kullanıldığından açık özne özelliği göstermez. Böyle bir durumda işi yapan varlık örtülü özne olarak kabul edilir.”
Bu binayı Hasan usta yaptı. (Etken) = Özne: Hasan Usta
Bu bina Hasan usta tarafından yapıldı. (Edilgen) = Örtülü özne: Hasan Usta tarafından
Onun başkan olmasına sınıf karar verdi. (Etken) = Özne: sınıf
Onun başkan olmasına sınıfça karar verildi. (Edilgen) = Örtülü özne: sınıfça
Dönüşlü Fiil
Dönüşlü fiiller de, edilgen fiiller gibi, eylem kök ya da gövdelerinde “-l, –n” çatı ekleri getirilerek yapılan eylemlerdir. Peki dönüşlü fiillerin edilgen fiillerden farkı nedir? Dönüşlü fiillerde eylemin kim tarafından yapıldığı bilinmekte (gerçek özne) ve bu yapılan işten etkilenen yine özne olmaktadır. Yani işi yapan da işten etkilenen de öznenin kendisidir.
Örneğin;
Fadime odayı süsledi. (Süsleme işini kim yaptı = Fadime = bu işten kim etkilendi = oda = Etken)
Oda süslendi. (Oda kim tarafından süslendi = bilinmiyor = “n” çatı ekini almış = Edilgen)
Fadime süslendi. (Süslenme işini kim yaptı = Fadime = bu işten kim etkilendi = Fadime = “n” çatı ekini almış = Dönüşlü)
Dönüşlü Çatılı Cümle Örnekleri:
Çocuk babasının kollarına atıldı. (Gerçek özne + “l” çatı eki = Dönüşlü)
Genç kız camın önünden çekildi. (Gerçek özne + “l” çatı eki = Dönüşlü)
Kırılan gözlüğüm tamir edilince çok sevindim. (Ben/Gerçek özne + “m” çatı eki)
Büşra, düğünde en sevdiği pembe elbisesini giyindi.
Annem pazara gitmek üzere yanımızdan ayrıldı.
Fazla kola içinde yemekten önce tıkandı.
İki yıllık eşinden tek celsede boşandı.
Spora gittiği günden beri hep dengeli beslendi.
Oktay yangını görünce itfaiyeye haber vermek için telefona sarıldı.
Dayım her fırsatta çocuklarının başarısıyla övünürdü.
Gideceğimi haber vermediğim için bana kırılmış.
Kardeşim tişörtüne sıcak su dökülünce hemen soyundu.
Murat, eve gider gitmez yıkandı.
DİKKAT: Cansız öznelerin eylemleri dönüşlü olamaz. Örneğin “Salon akşam için hazırlandı.” cümlesindeki fiil çatısı öznesine göre dönüşlü değil edilgendir. Çünkü salon kendi kendine hazırlanamayacağı için hazırlayanlar başkalarıdır. Ancak “Merve akşamki toplantı için hazırlandı.” cümlesindeki hazırlandı eylemi dönüşlüdür. Çünkü Merve kendi kendini toplantıya hazırlamaktadır.
DİKKAT: Edilgen ve dönüşlü fiillerin her ikisi de “l” ve “n” çatı eki aldıklarından birbiriyle karıştırılabilmektedir. Edilgen fiillerde “başkası tarafından”, dönüşlü fiillerde ise “kendi kendine” yapma anlamı vardır.
Sokaktaki bütün çöpler temizlendi. (başkası tarafından = edilgen)
Köpeği, üzerine bulaşan çamurdan silkinerek temizlendi. (kendi kendine = dönüşlü)
UYARI: Doğa olaylarında “kendi kendine yapma anlamı değil” “kendi kendine olma” anlamı vardır.
Hava birdenbire değişti.
Su duruldu, yağmur dindi. vb
İşteş Fiil
İşteş fiiller, eylem kök ya da gövdelerine “ş” çatı ekinin getirilmesiyle oluşturulur. Bu ek, sesli harf ile biten fiil tabanlarına “-ş” şekliyle; sessiz harf ile bitenlere ise, ünlü uyumu doğrultusunda “-ış, -iş, -uş, -üş” biçimiyle eklenir. Fiilin belirttiği iş bu ek sayesinde; birden fazla kişi tarafından ya “karşılıklı olarak” ya da “birlikte/beraberce” yapılma anlamı kazanır. İşteş fiil olması için fiil bu iki unsurdan birini mutlaka anlamca taşımalıdır.
Bir işi karşılıklı yapma anlamı: Bir işin karşılıklı yapılabilmesi için için en az iki kişiye ihtiyaç vardır, bunu işteşlik eki sağlamaktadır. Burada eylemi yapanlar aynı işi yaparken kendilerini hedef alırlar.
Örneğin;
Orhan Yalçın’ı tanıdı + Yalçın Orhan’ı tanıdı = Orhan ile Yalçın tanıştılar.
O bana baktı + ben ona baktım = Biz bakıştık.
Karşılıklı Yapılan İşteş Fiil örnekleri: dövüş(mek), vuruş(mak), kucaklaş(mak), selamlaş(mak), itiş(mek), tartış(mak), haberleş(mek), atış(mak), öpüş(mek), araş(mak), görüş(mek), seviş(mek), buluş(mak), yazış(mak), anlaş(mak), çekiş(mek), bağrış(mak), çatış(mak), karşılaş(mak), ödeş(mek), vb.
Bir işi birlikte yapma anlamı: Eylem yine birden çok kişi tarafından aynı yerde ve aynı anda yapılmaktadır. Bu kez özneler ortak bir hedef üzerine birlikte hareket ederler.
Maviş öttü. + boncuk öttü. + fıstık öttü. = Kuşlar ötüştüler.
Yalçın güldü. + Oğuz güldü. + Orhan güldü. = Orhan, Yalçın ve Oğuz gülüştüler.
İşteş Çatılı Fiil / Birlikte Yapılan İş
İşteş Çatılı Fiil / Birlikte Yapılan İş
Birlikte Yapılan İşteş Fiil Örnekleri: uçuş(mak), ağlaş(mak), kaçış(mak), ötüş(mek), bekleş(mek), gülüş(mek), koşuş(mak), doluş(mak), meleş(mek), kapış(mak), vb.
DİKKAT: Fiilerden bazıları doğrudan “ş” işteşlik eki almadığı halde, kalıplaşarak birden fazla kişi tarafından yapılma anlamı kazandıkları için işteş olarak kabul edilirler.
Uzunca bir zamandan sonra tekrar barıştılar.
Diğer örnekler: savaş(mak), güreş(mek), kavuş(mak), çiftleş(mek), dertleş(mek), sözleş(mek), yüzleş(mek) vb.
ÖNEMLİ UYARI: Cümlede belirtilen işi, çoğul eki almış ya da topluluk belirten bir kelime sayesinde birden fazla kişi yapıyor gibi görünse de “ş” eki aldığı halde işteş kabul edilmeyen fiiller vardır. Burada söz konusu fiilin belirttiği işi tek kişinin yapabiliyor olmasına dikkat edilmelidir.
Fiillerde çatı İşteş fiillere örnekler:
Uzun bir yürüyüşün sonunda Emirgan Korusu’na ulaştık.
Tüm sınıf bu sınavı geçebilmek için gece gündüz çalıştı.
Kuşlarım eve bir türlü alışamadı.
Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller
Fiillerde çatı konu anlatımının bir diğer unsuru da nesne-yüklem ilişkisine göre fiillerdir. Eylemler nesne alıp alamaması bakımından geçişli ve geçişsiz olmak üzere ikiye ayrılır. Peki eylemin nesne alıp almaması ne demektir? Eylemin belirttiği hareket, olay ya da kılış nesne üzerinde gerçekleşiyorsa yani bir “nesneyi” etkiliyorsa, bu fiil nesne alabiliyor ve geçişli demektir. Örneğin “Kuşlar yemlerini yediler” cümlesinde özne olan “kuşlar”ın yaptığı “yeme” eylemi “yem”lerin yani cümlenin nesnesi üzerinde gerçekleşmektedir. Bu nedenle eylem geçişlidir. Yine “Gazeteyi okuyup bir kenara koydu.” cümlesinde okuma eylemi gazeteye yönelmekte, eylem nesne üzerine gerçekleşmektedir.
Tam tersi olarak eylem bir nesne olmadan gerçekleşiyorsa, cümlede nesnenin var olması mümkün değilse bu fiil nesne alamıyor dolayısıyla geçişsiz bir fiildir demektir. “Sabah yürüyüşe çıktık.” cümlesinde öznenin (biz) yaptığı yürüme eylemi herhangi bir nesne üzerine gerçekleşmemekte, öznenin kendi üzerinde kalmaktadır. Eylemden etkilenen bir nesne olmadığından eylem geçişsizdir. Yine “Çocuklar konuşuyorlar. “cümlesinde de konuşma eylemi özneler üzerinde kaldığından yani eylem nesne almadığından geçişsizdir. Şimdi geçişli ve geçişsiz fiiller konusunu daha ayrıntılı şekilde inceleyip cümlede geçişli ve geçişsiz fiil nasıl bulunur bunu görelim.
Geçişli Fiil
Geçişli Fiil Nedir? Özellikleri Nelerdir:
Nesne alabilen fiillerdir. (Cümlede nesne varsa veya nesne sonradan eklenebiliyorsa cümlenin yüklemi geçişli bir fiildir demektir.)
Cümlede nesneyi buldurmaya yönelik olan “neyi, kimi ve ne” sorularına cevap verebilen fiillerdir.
Geçişli fiiller, başına “onu” kelimesi geldiğinde anlamlı bir ifade oluştururlar. (Çünkü onu kelimesi cümlede nesne görevinde bulunur)
Geçişli Fiillere Örnek Sözcükler:
ONU / sil(mek), yıka(mak), al(mak), engelle(mek), çıkar(mak), bul(mak), şişir(mek), selamla(mak), salla(mak), öp(mek), söyle(mek), bekle(mek), çek(mek), çiz (mek), sev(mek), dolaş(mak), oku(mak), karşıla(mak), terk et(mek), hisset(mek), yaşa(mak), anla(mak) vb.
Geçişli Fiillere Örnek Cümleler:
Bozulan televizyonu hemen tamir etti.
– Neyi tamir etti = bozulan televizyonu = Nesne = Geçişli fiil
Marketten meyve ve sebze aldım.
– Ne aldım = meyve ve sebze = Nesne = Geçişli fiil
Soğanı elleriyle kırıp yerdi.
– Neyi yerdi = Soğanı = Nesne = Geçişli fiil
UYARI: Bir fiilin geçişli olması için cümlede mutlaka nesnenin bulunması şart değildir! Yüklemi geçişli fiil olduğu halde bazı cümlelerde nesne bulunmaz; yani yükleme sorulan “neyi, kimi, ne” sorularına cevap verebilen bir nesnenin cümle içinde varlığından söz edilemez (Bu duruma bir nevi “gizli nesne” denilebilir.). Böyle durumlarda, cümlenin yüklemi olan fiilin başına “onu” kelimesini getirerek fiilin aslında geçişli olduğunun sağlamasını yapabiliriz ya da cümleye uygun bir nesne getirebiliriz.
Havalimanında yaklaşık yarım saat bekledim.
Yüklem = bekledim.
Kim bekledi = ben = Gizli özne
Nerede bekledim = Havalimanında = Dolaylı tümleç
Ne kadar bekledim= yaklaşık yarım saat = Zarf tümleci
-Yukarıdaki cümlede nesne bulunmadığı halde; yüklem “onu bekledim”şeklinde kullanılabildiği için ya da “kardeşimi bekledim” şeklinde bir dışarıdan bir nesne getirilebildiği için geçişli bir fiildir.
Hiç sıkılmadan, büyük bir keyifle dinlerdik. (Onu/ dinlerdik = geçişli fiil)
Kimse girmesin diye sonuna kadar kilitledi. (Onu/ kilitledi = geçişli fiil)
Geçişsiz Fiil
Geçişsiz Fiil Nedir? Özellikleri Nelerdir:
Nesne alamayan fiillerdir. Cümleye dışarıdan herhangi bir nesnenin getirilemediği fiillerdir.
Yükleme sorulan ve nesneyi buldurmaya yönelik olan “neyi, kimi ve ne” sorularına cevap veremeyen fiillerdir.
Geçişsiz fiillerin başına “onu” kelimesi getirmeye çalıştığınızda anlamsal bir bozukluk ile karşılaşırsınız.
Geçişli Fiillere Örnek Sözcükler:
ONU / uyu(mak), sızlan(mak), uzan(mak), ağla(mak), çök(mek), sevin(mek), yıkan(mak), kork(mak), ak(mak), değiş(mek), gül(mek), keyiflen(mek), birik(mek), taşın(mak), sus(mak), küs(mek) vb.
Geçişsiz Fiillere Örnek Cümleler:
Bu olaydan sonra tamamen içine kapandı.
neyi içine kapandı ?
kimi içine kapandı ? = cevap yok çünkü nesnesi yok = yüklem geçişsiz fiildir
ne içine kapandı ?
Beni görünce hemen boynuma sarıldı.
neyi sarıldı?
kimi sarıldı? = nesne yok = geçişsiz fiil
ne sarıldı?
Yorgunluktan gelir gelmez yatağına uzandı.
neyi uzandı ?
kimi uzandı ? = cevap yok çünkü nesnesi yok = geçişsiz fiil
ne uzandı ?
UYARI: Dilimizde bazı kelimeler cümle içinde kazandıkları anlamları ile hem geçişli hem de geçişsiz şekilde kullanılabilmektedir. Aklınıza gelen bazı örneklerin geçişli mi geçişsiz mi olduğunu net çıkaramadığınızda bu uyarıyı hatırlamanızda fayda var. Siz de tereddüte düştüğünüz fiili hem geçişli hem geçişsiz olacak şekilde cümle içinde kullanmaya çalışabilirsiniz.
Yolda köpek sürüsü ile karşılaştığımdan eve kadar koştum. (Geçişsiz)
Beden eğitimi öğretmenliği için dört yüz metreyi iki dakikada koştum. (Geçişsiz)
Odanın içinde sabahtan beri dolaşıyordu. (Geçişsiz) (Neyi dolaşıyordu = ? )
Bu tarihi sarayı keyifle dolaşıyordu. (Geçişli) (Neyi dolaşıyordu = Bu tarihi sarayı)
Oldurgan Fiil
Oldurgan Fiil Nedir?
Geçişsiz bir fiilin “-r, -t, -tır” eklerinden birini almasıyla geçişli hale getirilmesiyle oluşan fiile “oldurgan çatılı fiil” denilmektedir. Bu ekler sözcüğe eklenirken ses olaylarına göre “-r, -(ı)r, -(i)r, -(u)r, -(ü)r, / -t, -(ı)t, -(i)t, -(u)t, -(ü)t / -dır, -dir, -dur, -dür, tır, tir, tur, tür” şekillerini de alabilirler.
Oldurgan Fiil Nasıl Bulunur?: Öncelikle fiilin köküne bakılır. Fiilin kökü geçişsiz ise ve bu kök oldurgan yapan “-r, -t, -tır” ekleriyle geçişli hale getirilmişse bu fiilin nesnesine göre oldurgan bir fiil olduğu anlaşılır. Oldurgan fiillerde eylem bizzat özne tarafından gerçekleştirir.
Oldurgan Fiil Örnekleri:
Geçişsiz fiil Oldurgan Eylem
Onu / uyu-mak > Onu/ uyu-t–mak
Onu / kaç-mak > Onu/ kaç-ır–mak
Onu / düş-mek > Onu/ düş-ür–mek
Onu / gül-mek > Onu/ gül-dür–mek
Onu / ağla-mak > Onu/ ağla-t–mak
Oldurgan Fiillere Örnek Cümleler:
* Arkadaşımın bu hareketi beni çok korkuttu.
* Misafirleri için bütün bir hindiyi pişirdi.
* Oyuncularını iki gün boyunca dinlendirdi.
Ettirgen Fiil
Ettirgen Fiil Nedir?
Geçişli bir fiilin kök ya da gövdesine “-r, -t, -tır” eklerinden birinin veya ikisinin üst üste getirilmesiyle oluşturulan, bunun sonucunda geçişlilik derecesi arttırılan (bir nevi çift geçişli) fiillere “ettirgen çatılı eylemler” denir.
Ettirgen Fiil Nasıl Bulunur?
Fiilin köküne bakılır. Fiilin kökü geçişli ise ve bu kökün ettirgenlik yapan “-r, -t, -tır” ekleri sayesinde geçişlilik derecesi arttırılmışsa bu fiilin nesnesine göre ettirgen bir fiil olduğu anlaşılır.
Not: Ettirgen fiillerde, eylem çoğunlukla özne tarafından değil de bir aracı tarafından yapılır, özne işi ya ikinci bir kişiye yaptırır ya da ikinci kişiyi aracı koyarak üçüncü kişiye yaptırır.
Doğan paketleri al-dır–dı. (Almak eylemi Doğan tarafından ikinci bir kişiye yaptırılmıştır.)
Doğan paketleri al-dır–t-tı. (Almak eylemi aracı olan ikinci kişi tarafından üçüncü bir kişiye yaptırılmıştır.)
Annesi çocuğa ilacı zorla iç-ir–di. (İçirme işini özne (annesi) yapmıştır. Nadir de olsa işin özne tarafından yapıldığı ettirgen fiiller vardır.)
Ettirgen Fiillere Örnek Cümleler:
Sedef’i Ankara’da büyük dayısı okuttu.
Bal mumundan heykelini yaptırmış.
Olayların aslını çevresindekilere sordurttu.
Yeni şirketin tanıtımı için broşür bastırdı.
Misafirlerin tümünü havaalanından aldırdı.
Fiillerde çatıda Ettirgen ile Oldurgan Arasındaki Fark Nedir?
1-İkisi de “-r, -t, -tır” eklerini alırlar.
2-Bu ekler ettirgen fiilde geçişli bir köke, oldurgan fiilde ise geçişsiz köke gelir.
3-Ettirgen fiillerde işi yapan bir aracı bulunurken, oldurgan fiilde böyle bir aracı bulunmaz, özne doğrudan fiili kendi gerçekleştirir.
Fiillerde çatı Konu Anlatımı, dil bilgisi konularının bir alt başlığıdır. İlgili başlıklardan diğer Türkçe konu anlatımlarını da kontrol edebilirsiniz.
Sevgili öğrencilerim; Fiillerde çatı konusu da dahil binlerce soru, onlarca test içeren Türkçeci Mobil Uygulaması bir tık uzağınızda. Mobil Uygulaması hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.