İsim-Fiiller (Ad-Eylemler): Mayışmak Koduyla Fiilleri İsim Yapma Sanatı ve Tüm Tuzakları

Merhaba Gençler, Bugün İsim-Fiillerin (Ad-Eylemlerin) Şifresini Çözüyoruz!

İsim-fiiller, eylem köklerine veya gövdelerine gelen özel ekler (-ma, -ış, -mak) yardımıyla türetilen ve cümlede isim görevini üstlenen sözcüklerdir. Bu yapılar, fiilin hareket anlamını koruyarak o eylemin adı olma özelliğini kazanır. Böylece, bir eylemi cümle içinde özne, nesne veya tümleç olarak kullanabiliriz. Kısacası, fiilin kendisi yerine, o fiilin adını kullanmamızı sağlayan dilin en pratik araçlarıdır.

Türkçe dersinin en keyifli konularından biri olan fiilimsilerin ilk ve en önemli grubu olan isim-fiillere odaklanıyoruz. Bu konuyu hallettiğimizde, cümlenin yapısını çok daha iyi anlamış olacağız. O zaman kollarımızı sıvayalım!

İsim-Fiil Ekleri: MAYIŞMAK Ailesi

Bir fiili alıp ona isim özelliği kazandıran, yani onu isim-fiil yapan üç özel ekimiz var. Biz bu ekleri akılda kalıcı olsun diye bir kodlamayla öğreniyoruz: MA-IŞ-MAK. Bu üçlü, bir fiilin adını koyan sihirli formüldür.

Şimdi bu eklerin her birini yakından inceleyelim ve günlük hayattaki rollerine bakalım:

1. -mAK / -mEK: Eylemin Saf Adı (Mastar)

Bu ek, fiilin en genel ve saf halini isimleştirir. Bir eylemin sözlükteki karşılığı gibi düşünebiliriz. Genellikle cümlenin öznesi veya nesnesi olarak karşımıza çıkar.

• “Başarılı olmak için çok çalışmalıyız.” (Olma eyleminin adı, özne görevinde.)
• “Hayat amacım, dünyayı gezip yeni yerler görmek.” (Görmek eyleminin adı.)
• “Sıcak havada buz gibi bir su içmek gibisi yok.” (İçme eyleminin adı.)

Bu ek, genellikle cümle sonunda yüklem olarak da kullanılabilir ancak bu kullanımlarda yüklem görevinde olduğu için bazen isim-fiil olarak kabul edilmez. Bizim için önemli olan, cümlede isim gibi davranmasıdır.

2. -IŞ / -İŞ / -UŞ / -ÜŞ: Tarz, Biçim ve Ad

Bu ek, eylemin sadece adını vermekle kalmaz, aynı zamanda o eylemin yapılış şeklini, tarzını da ifade edebilir. Daha çok edebî veya duygusal anlatımlarda karşımıza çıkar.

• “Onun hüzünlü bakışı beni derinden etkiledi.” (Bakma eyleminin tarzı)
• “Maçtan sonra yaptığımız uzun yürüyüş hepimize iyi geldi.” (Yürüme eyleminin adı)
• “Çocukların neşeli gülüşü salonu doldurdu.” (Gülme eyleminin adı)

3. -mA / -mE: Sınavların En Sevdiği Tuzak!

İşte en dikkatli olmamız gereken kısım! Çünkü bu ek, hem bir eylemin adını yapar (isim-fiil) hem de eylemi olumsuz yapar (olumsuzluk eki). Peki, bunları nasıl ayıracağız?

Püf Noktası: Eğer kelimeye olumsuzluk eki getirilebiliyorsa (ve anlamı bozulmuyorsa), o isim-fiildir. Ama kelime zaten olumsuzluk anlamı taşıyorsa (emir/yasak), o olumsuzluk ekidir. Biz her zaman cümlenin tamamına ve anlamına odaklanıyoruz.

Fiilimsilerin En Büyük Tuzağı: Kalıcı İsimler

Gençler, eğer sınavda yüksek not almak istiyorsak, bu tuzağı kesinlikle atlatmalıyız. Bazen isim-fiil eklerini alan kelimeler, zamanla eylem olma özelliğini tamamen kaybeder ve bir varlığın, eşyanın veya kavramın kalıcı adı olur. İşte bu kelimeler artık fiilimsi (isim-fiil) değildir; saf isimdir!

Kalıcı İsimleri Nasıl Tanırız?

Kalıcı isimler, artık bir eylemi değil, elle tutulur, gözle görülür (veya bir mekanın) adını ifade eder. Bu kelimelere olumsuzluk eki (-mA) getirmeye çalıştığımızda, cümle anlamsızlaşır. Çünkü bir eşyanın olumsuzu olmaz.

Örneğin: “Dondurma” kelimesini düşünelim. “Dondurmama” diyebilir miyiz? Hayır. Çünkü o artık yediğimiz bir tatlının adı. Ama “Evi temizleme” eylemi için “Evi temizlememe” diyebiliriz. İşte fark burada!

Günlük Hayatta Karşımıza Çıkan Kalıcı İsimler

Bu kelimeler o kadar yaygın ki, çoğunu isim-fiil sanıp hataya düşüyoruz. En sık kullanılanlara dikkat edelim:

• Yiyecek/İçecekler: Dolma, sarma, dondurma, kavurma, ekmek, börek.
• Araç/Gereçler: Çakmak, kazma, kesme (şeker), sürme (makyaj).
• Mekan/Kavramlar: Giriş, çıkış, danışma, görüş (maç görüşü).

Unutmayın, bu kelimeler artık annemizin yaptığı yemeğin, kullandığımız bir aletin veya bir yerin adı olmuştur. Bunlar fiilimsi sayılmaz!

İsim-Fiillerin Süper Güçleri: Hem İsim Hem Fiil Olmak

İsim-fiiller, adından da anlaşılacağı gibi, iki farklı dil bilgisi türünün özelliklerini aynı anda taşır. Bu yüzden onlara “fiilimsi” (fiile benzeyen) diyoruz. Bu ikili kimlik, onların cümledeki görevini belirler.

A. İsimden Aldığı Özellikler

İsim-fiiller, cümlede tıpkı bir isim gibi davranır ve isimlerin alabildiği ekleri alabilirler. Yani, cümlenin ana unsuru olabilirler.

• Cümle Görevi: Özne, nesne, dolaylı tümleç, hatta edat tümleci olabilirler. (Örn: Gülüşün beni mutlu etti.)
• Çekim Ekleri: İsimlere gelen tüm hâl eklerini, iyelik eklerini ve çoğul eklerini alabilirler. (Örn: Konuşmayı, gelmeden, bakışları)
• Tamlamalar: İsim tamlaması içinde yer alabilirler. (Örn: Kitap okumanın keyfi.)

B. Fiilden Koruduğu Özellikler

Kökleri fiil olduğu için, isim-fiiller bazı fiil özelliklerini de yanlarında taşır. Bu özellikler, onların cümledeki anlam derinliğini artırır.

• Nesne Alabilme: Geçişli bir fiil kökünden türediyse, tıpkı fiil gibi nesne alabilir. (Örn: *[Bütün dersleri] anlatmak* zor bir iş.)
• Zarflarla Belirtilme: Fiiller gibi, durum veya zaman zarflarıyla nitelenebilirler. (Örn: *Hızlı koşmak* onu yordu.)
• Olumsuz Yapılabilme: Kendi bünyelerine olumsuzluk ekini alabilirler. (Örn: *Buraya gelmeme ihtimali* herkesi üzdü.)

Konuyu Toparlayalım: Zihin Haritası

Sevgili öğrenciler, isim-fiiller konusu, doğru kodlamayı ve dikkat etmemiz gereken iki tuzağı bildiğimiz sürece çok kolaydır. Aşağıdaki özet tabloyu zihninizde tutarak tüm soruları çözebiliriz.

Artık isim-fiiller konusunda tam donanımlıyız! Bol bol örnek çözerek bu bilgileri iyice pekiştirelim ve Türkçenin bu zengin yapısının tadını çıkaralım!