Türkçenin Sihri: İsim-Fiiller (Mastar) Konu Anlatımı ve Akılda Kalıcı Kodlaması

Merhaba gençler, bugün fiillerin isimleşme yolculuğuna çıkıyoruz: İsim-Fiiller!

İsim-fiiller (ya da diğer adıyla mastarlar), fiil kök veya gövdelerine özel ekler getirilerek türetilen, cümlede eylemin adı olarak kullanılan sözcüklerdir. Bu sözcükler, hem bir fiilin taşıdığı anlamı (hareket, iş, oluş) korur hem de cümlede isim (özne, nesne, tümleç) görevini üstlenirler. Kısacası, İsim-Fiiller, fiil ile isim arasında köprü kuran çok yönlü dil unsurlarıdır.

Peki, İsim-Fiil (Mastar) Nedir? Fiilden İsim Nasıl Olur?

Türkçe, kelimeleri türetme konusunda harikalar yaratan bir dildir. Fiiller de bazen kendilerine özel ekler takarak “isim” kılığına girerler. Bu durumda, eylem devam eder ancak artık cümlenin bir parçası olarak o eylemin kendisinden değil, o eylemin adından bahsediyoruz demektir. Örneğin, “koşmak” bir eylemken, “koşma” artık bir spordur veya bir yasaktır. İşte bu dönüşümü sağlayan eklere İsim-Fiil Ekleri diyoruz.

İsim-Fiil Eklerinin Şifresi: MA-IŞ-MAK

İsim-fiilleri bulmanın çok kolay bir yolu var. Hemen o meşhur kodlamayı hatırlayalım: **MA-IŞ-MAK**. Bu üç ek (ve bunların ses olaylarına uğramış halleri) bir fiile eklendiğinde, o fiili isim-fiile dönüştürür. Hadi hemen bakalım, bu ekler ne zaman ve nasıl kullanılıyor.

1. -ma / -me Eki (Geniş Kullanım Alanı)

Bu ek, günlük dilde en sık karşılaştığımız isim-fiil ekidir. Eyleme “yapma işi” anlamı katar. Ancak dikkatli olmalıyız, çünkü bu ek aynı zamanda olumsuzluk eki olarak da kullanılır. Farkını birazdan anlatacağım!

• Bu güzel havada yürüme keyfi bambaşka. (Yürüme eyleminin adı)
• Onunla tekrar tanışma fikri beni heyecanlandırıyor.
• Sınav öncesi uyuma saatlerini düzenledi.

2. -ış / -iş / -uş / -üş Eki (Tarz ve Biçim)

Bu ek, eylemin yapılış tarzını, biçimini veya sonucunu belirtmek için kullanılır. Bazen bu ek, eyleme karşılıklı yapma anlamı da katabilir, ancak temel görevi isim-fiil yapmaktır.

• Adamın bize bakışı hiç hoş değildi. (Bakma eyleminin tarzı)
• Yazarın yeni romanındaki anlatış biçimi çok etkileyiciydi.
• Kuşların gökyüzündeki ahenkli uçuşu bizi mest etti.

3. -mak / -mek Eki (Mastar Hali)

Bu ek, fiilin en saf, en temel halini gösterir. Sözlükte fiilleri ararken gördüğümüz haldir. Cümlede isim olarak kullanıldığında ise isim-fiil olur. Genellikle bir gereklilik, amaç veya niyet belirtir.

• Hayattaki en büyük amacı iyi bir insan olmak.
• Her sabah erken kalkmak ona zor geliyordu.
• Bu projeyi bitirmek için çok çalışmak gerekiyor.

İsim-Fiillerin Gizli Tuzağı: Kalıcı İsimler (Adlaşmış Fiiller)

Gençler, testlerde ve sınavlarda sizi düşürmeye çalıştıkları en önemli nokta burası! Bazı isim-fiiller zamanla eylem özelliğini tamamen kaybeder ve bir varlığın, nesnenin ya da kavramın kalıcı adı haline gelir. Bunlara **Kalıcı İsim** diyoruz ve bunlar artık isim-fiil sayılmazlar.

Kalıcı İsim Nasıl Anlaşılır? (Pratik Yöntem)

Bir kelimenin kalıcı isim mi yoksa isim-fiil mi olduğunu anlamak için kelimenin yanına olumsuzluk eki olan **-ma/-me** ekini getirmeyi deneyin.

• Eğer olumsuzluk eki mantıklı oluyorsa, o kelime hala bir eylemin adıdır (İsim-Fiil).
• Eğer olumsuzluk eki mantıksız oluyorsa, o kelime artık bir nesnenin adıdır (Kalıcı İsim).

Örneklerle Kalıcı İsimler:

1. Dondurma:

• Yazın sıcakta dondurma yemeyi çok severim. (Bu bir yiyeceğin adıdır.) ➡️ Dondur**mama** yemeyi? (Anlamsız) ➡️ **Kalıcı İsim**
• Eti buzlukta dondurma işi anneme aitti. (Dondurma eylemi devam ediyor.) ➡️ Dondur**mama** işi anneme aitti. (Anlamlı) ➡️ **İsim-Fiil**

2. Çakmak:

• Sigarasını yakmak için çakmak kullandı. (Bu bir nesnenin adıdır.) ➡️ Çak**mamak** kullandı? (Anlamsız) ➡️ **Kalıcı İsim**
• Duvarlara iz bırakacak şekilde resim çakmak yasaktır. (Çakma eylemi devam ediyor.) ➡️ Çak**mamak** yasaktır. (Anlamlı) ➡️ **İsim-Fiil**

İsim-Fiil Ekleri ve Olumsuzluk Eki Karışıklığı (-ma / -me)

Bu, öğrencilerin en çok hata yaptığı yerdir. Unutmayın, hem isim-fiil eki hem de olumsuzluk eki aynı şekilde yazılır: -ma / -me. Peki, bunları nasıl ayırt edeceğiz?

Çok basit: İsim-Fiil eki, eylemin adını yapar; Olumsuzluk eki ise eylemin yapılmadığını belirtir.

Karşılaştırmalı Örnekler:

• İsim-Fiil (Eylemin Adı): Onunla bir daha görüşme kararını ben verdim. (Görüşme eyleminin kendisi.)
• Olumsuzluk (Eylemin Yasaklanması): Sakın bir daha o konuları görüşme! (Görüşme eylemini yapma.)

Eğer cümleden “yapma” anlamı çıkıyorsa, bu bir olumsuzluk ekidir ve o kelime isim-fiil değildir. Eğer “yapılan işin kendisi” veya “işin adı” anlamı çıkıyorsa, isim-fiildir.

Özet Tablo: İsim-Fiillerin Özellikleri

Şimdi öğrendiklerimizi bir tabloda toplayalım ki, konu kafamızda iyice netleşsin. Bu tabloyu defterinizin kenarına not edin!

İsim-Fiiller Cümlede Hangi Görevleri Üstlenir?

İsim-fiiller, ad oldukları için cümlenin isimlere özgü her yerinde bulunabilirler. İşte en yaygın görevleri:

1. Özne Olarak Kullanım

Cümlede işi yapan, hakkında bilgi verilen unsur olabilirler.

• Erken kalkmak, başarının ilk adımıdır. (Kalkmak: Özne)
• Onun gülüşü, salondakileri etkiledi. (Gülüşü: Özne)

2. Nesne Olarak Kullanım

Fiilden etkilenen unsur (belirtili veya belirtisiz nesne) olabilirler.

• Bu filmi tekrar izlemeyi çok istiyorum. (Neyi istiyorum? İzlemeyi: Belirtili Nesne)
• Bize biraz bekleme süresi tanıdılar. (Ne tanıdılar? Bekleme: Belirtisiz Nesne)

3. Tamlama İçinde Kullanım

İsim tamlamalarında tamlayan veya tamlanan görevi üstlenebilirler.

• Yüzmenin faydaları saymakla bitmez. (Yüzmenin: Tamlayan)
• En sevdiği spor, kitap okumaktır. (Okumaktır: Yüklem göreviyle tamlanan)

Türkçe Öğretmeninden Son Notlar ve Tavsiyeler

Sevgili gençler, İsim-Fiiller konusu aslında çok keyifli. Çünkü dilimizin ne kadar esnek ve yaratıcı olduğunu gösteriyor. Unutmayın, bir fiilin isim-fiil olabilmesi için mutlaka **MA-IŞ-MAK** eklerinden birini alması gerekir.

En önemlisi: Karşınıza çıkan her -ma/-me ekinin isim-fiil olduğunu düşünmeyin! Cümleyi okuyun ve anlamı kontrol edin. Eğer bir yasaklama, bir olumsuzluk varsa, o isim-fiil değildir. Eğer bir eylemin adıysa, o zaman doğru yoldasınız demektir. Bol bol örnek çözün ve özellikle kalıcı isimlerle ilgili örnekleri not alın. Dilin tadını çıkarın!