Türkçe Anlam Bilgisi Konuları

Sözcükte Anlam Özellikleri Konu Anlatımı

Sözcükte anlam özellikleri konusu aşağıdaki alt başlıklarda incelenecektir. Sözcükte anlam özellikleri aşağıda yer almaktadır.

  • Sözcükte Anlam Özellikleri (Gerçek, Yan, Mecaz, Terim Anlam)

    • Gerçek (Temel) Anlam

    • Yan Anlam

    • Mecaz Anlam

    • Terim Anlam

 

Sözcük (Kelime) Nedir ?

Bir varlığı ya da kavramı karşılayan hece veya hece topluluğudur. Türkçede sözcükler cümle içinde farklı anlamlar kazanabilir. Buna “çok anlamlılık” denir.

“Düşmek” sözcüğünü farklı anlamlara gelecek şekilde cümlelerde kullanalım.
–  Çocuk birden ağaçtan düştü. (tutunduğu yerden hızlıca aşağı inmek)
–  Yürürken gölgem önüme düştü. (vurmak, yansımak)
–  Ülkemize yılın ilk karı düştü. (yağmak)
–  Annesi çocuğun üzerine çok düşüyor. (aşırı ilgilenmek)
–  Bu aralar altının değeri düştü. (azalmak)

Gerçek (Temel) Anlam

Herkes tarafından bilinen, akla ilk gelen anlamdır. Gerçek anlam, bir kelimenin aklımıza ilk gelen anlamıdır. Kelimelerin, sözlükte yer alan ilk anlamları da gerçek anlamlarıdır. Bu yüzden gerçek anlama, sözlük anlamı da denir.

Gerçek – Temel Anlama Örnek:
» Uyanır uyanmaz perdeyi açıp pencereden dışa baktım.

“Perde” kelimesini duyduğumuzda aklımıza ilk olarak “pencerelerin önüne takılıp ışığın girmesini engellemeye yarayan örtü” gelir.

(Bu cümlede “perde” sözcüğü aklımıza ilk gelen bu anlamıyla kullanıldığından gerçek anlam taşımaktadır.)

» Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı.

(koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu)

» Kör adama kimse yardım etmedi.

(kör: Görme engeli)

» Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi.

(boş: İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)

Yan Anlam

Gerçek anlamından tamamen uzaklaşmadan kazandığı anlamdır. Bir sözcüğün temel (gerçek) anlamından kopmadan kazandığı yeni anlamlara yan anlam denir. Sözcük, gerçek anlamından farklıdır; ancak gerçek anlamından tamamen kopmamıştır. Sözcüklerin yan anlam kazanmasında “gerçek anlamıyla görev, şekil (görünüş) benzerliği veya yakıştırması” etkilidir.

Yan Anlama Örnek:
» Bu kokuyu, annem de kullanır.

(koku: Güzel kokmak için kullanılan esans)

» Kör makasla kumaşı kesmeye çalışıyor.

(kör: Keskinliği yeterli olmayan)

» Bugün boşum, hiç işim yok.

(boş: İşi olmayan, işsiz.)

Mecaz Anlam

Gerçek anlamından tamamen farklı anlamdır. Bir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle soyut anlam kazanır.

Mecaz Anlama Örnek:
» Çok zorlayınca kapının kolu kırıldı.

(“Kol” kelimesinin gerçek anlamı en genel ifadeyle “insan uzvu”dur. Gövdemizin iki kenarında bulunur ve hareket ettirebiliriz. “Kapı kolu” da kapı gövdesinin iki kenarında bulunur ve hareket ettirilebilir. Dolayısıyla “kapı kolu” şekil ve işlev olarak insan koluna benzediği için yan anlam kazanmıştır.)

» Ortalıkta savaş kokusu vardı.

(koku: Belirti, işaret)

» Olaylara karşı kör ve sağırdır.

(kör: Duyarlılığını yitirmiş)

» Boş sözlerle beni oyalamayın.

(boş: Bir işe yaramayan)

Terim Anlam

Bilim, spor, sanat gibi alanlar ya da meslek dallarıyla ilgili bir kavramı karşılayan sözcüklerdir. Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama terim anlam adı verilir.

Bazı bilim, sanat ve meslek dalları ile ilgili terimler:

Terim Anlama Örnek:
Matematik: Doğal sayılar, kare, polinom…

Tiyatro: Sahne, perde, kostüm…

Müzik: Nota, portre, sol anahtarı…

Coğrafya: Meridyen, ölçek, izohips, Dünya, boğaz…

Resim: Portre, palet, tuval…

Futbol: Taç, faul, gol…

⇒ Bir sözcüğün terim olup olmadığı kullanıldığı cümleye göre değişir.

 

Sözcükte Anlam Özellikleri için Örnekler

» Camdan yansıyan ışık gözlerimi kamaştırdı. (Gerçek anlam)

» Sanatçımız, edebiyatımızın vazgeçilmez ışıklarından biridir. (Mecaz anlam)

» Bugünkü dersimizde ışık konusunu işleyeceğiz. (Terim anlam)

» Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam)

» İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam)

» Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam)

» İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam)

⇒ Bir sözcük, birden fazla alanda terim oluşturabilir.

» Oyunun birinci perdesi bitti. (Tiyatro terimi)

» Kaz, perde ayaklı bir hayvandır. (Biyoloji terimi)

 

Sözcükte Anlam Özellikleri Konu Anlatımı, anlam bilgisi konularından, sözcükte anlam alt başlığının bir konusudur. İlgili başlıklardan diğer Türkçe konu anlatımlarını da kontrol edebilirsiniz.

Sevgili öğrencilerim “Sözcükler Arası Anlam İlişkileri” konusu ile ilgili onlarca sorunun yer aldığı mobil uygulamamızdan kendinizi test edebilir ve bu konuda öğrendiklerinizi pekiştirebilirsiniz. Mobil uygulamamız hakkında detaylı bilgiye ulaşmak için burayı tıklayınız.

Yazıyı Değerlendir
[Toplam: 3 Ortalama: 5]

Bir yanıt yazın