5. Sınıf Türkçe Dilbilgisi Büyük Ünlü Uyumu Dersi Konu Anlatımı
Merhaba öğrencilerim, bu yazımızda size büyük ünlü uyumunu anlatacağım.
Ünlü Uyumu
Ünlü uyumu konusuna geçmeden önce ilk olarak bilmemiz gereken konu, kalın ve ince sesli harfleri tanımlamaktır.
DÜZ | YUVARLAK | |||
Geniş | Dar | Geniş | Dar | |
| Kalın Ünlüler | a | I | o | u |
| İnce Ünlüler | e | i | ö | ü |
BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU
Türkçe bir sözcüğün ilk hecesindeki ünlü harf ince e, i, ö, ü ise sonraki ünlüleri de ince; ilk hecedeki ünlü harf kalın a, ı, o, u ise diğer ünlüler de kalın olur. Sözcükler arasındaki bu uyuma büyük ünlü uyumu denir.
Örnekler :
1. HAVUÇ sözcüğünü inceleyelim.
Havuç sözcüğünde yer alan ünlüler : A ve U
Sözcüğümüzün ilk hecesi kalın ünlü (A) harf ile başlamış, diğer hece de kalın ünlü harf ile devam etmiştir. O halde havuç sözcüğü büyük ünlü uyumu kuralına uyar.
2. ELDİVEN sözcüğünü inceleyelim.
Eldiven sözcüğünde yer alan ünlüler : E – İ – E
Sözcüğümüzün ilk hecesi ince ünlü (E) harf ile başlamış ve yine ince ünlüler olan İ ve E harfleri ile devam etmektedir. O halde eldiven sözcüğü de büyük ünlü uyumu kuralına uyar.
3. KİTAPLIK sözcüğünü inceleyelim.
Kitaplık sözcüğünde yer alan ünlüler : İ – A – I
Sözcüğümüzün ilk hecesi ince ünlü (İ) harf ile başlamış fakat daha sonraki hecelerde A ve I kalın ünlü harfleri ile devam etmektedir. O halde kitaplık sözcüğü de büyük ünlü uyumu kuralına uymamaktadır.
|
| NEVA HOCA UYARIYOR 1. Tek heceli sözcüklerde uyum sağlayacağı başka hecesi olmadığından BÜYÜK ÜNLÜ UYUMA ARANMAZ. (Örnek : Göz, top, kalp gibi.) 2. Birleşik sözcüklerde de BÜYÜK ÜNLÜ UYUMA ARANMAZ. (Örnek : açıkgöz, açıortay, hanımeli gibi.) 3. Mandolin, vida, telefon, metro gibi dilimize yabancı dillerden girmiş sözcüklerde BÜYÜK ÜNLÜ UYUMA ARANMAZ.. 4. Türkçe olmalarına rağmen – ki, – ken, – ( i ) yor, – leyin, – ( i ) mtırak, – daş, – gil ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz (Örnek : yarınki, koşarken, meslektaş gibi.). Bazen bu eklerle oluşturulan ve büyük ünlü uyumuna uyan sözcükler de vardır (gelirken, oynuyor gibi.) 5. Aslı Türkçe olup zamanla değişikliğe uğrayan bazı sözcükler büyük ünlü uyumuna uymaz (kardaş > kardeş, alma > elma gibi.) |
Şimdi sıra sizde ; lütfen aşağıdaki tabloda yer alan sözcükleri ilk olarak hecelerine ayırıp ünlülerini bulunuz. Yukarıdaki açıklamada anlattığım şekilde de Büyük ünlü uyumuna uyup uymadığını “Balerin” kelimesinde yaptığım gibi belirtiniz.
Sözcükler | Heceleri | Ünlüleri | Büyük Ünlü Uyumuna Uyar | Büyük Ünlü Uyumuna Uymaz |
| Balerin | Ba-le-rin | a,e,i | X | |
| Kavanoz | ||||
| Yumurta | ||||
| Tavuk | ||||
| Kaplan | ||||
| Bardak | ||||
| Kitap | ||||
| Sınıf | ||||
| Turp | ||||
| Açıkgöz | ||||
| Bilgisayar | ||||
| Pencere |
Bu konunun yanında bir de cümle yorumlama dersimize göz atmak isteyebilirsiniz. Cümle yorumlama dersimiz burada.
Onlarca sorunun yer aldığı mobil uygulamamızdan kendinizi test edebilir ve bu konuda öğrendiklerinizi pekiştirebilirsiniz. Mobil uygulamamız hakkında detaylı bilgiye ulaşmak için burayı tıklayınız.
